Pedagogikasi

«Aka — uka» 
ertagida hikoya qilinishicha, «Aka- 
uka dehqonchilik qilishadi. Kech kuzda hosil yig ‘im -terim ini teng ikkiga 
bo'lishadi. Kechasi uka o ‘yga toladi: «Akam m enga qaraganda katta 
ro ‘z g ‘or, kel, o ‘z ulushimdan ozgina akam nikiga q o ‘shib q o ‘yay». 
Shunday qilib, kechasi akasiga bildirmay, o ‘z ulushidan anchasini 
akasinikiga q o ‘shib q o ‘yibdi, so ‘ngra k o ‘ngli tinchib, uyquga ketibdi.
B ir vaqt akasining uyqusi qochib ketibdi. U o'ylabdi: «Ukam
kam bag‘al, m endan boshqa yordam chisi y o ‘q. Biz k o ‘pchilik boMsak 
ham, b or-yo ‘qchilik unchalik bilinm aydi. Kel, ukam qiynalm asin -
g ‘allam dan ozgina uning g ‘allasiga q o ‘shib q o ‘yay».
Aka o ‘z ulushining anchasini ukasinikiga q o ‘shib q o ‘yibdi. Shundan 
keyingina k o ‘ngli tinchib, uyquga ketibdi.»
Bu ertakning m azm unidan aka-ukaning bir-biriga boMgan cheksiz 
mehrini his qildik va xalq pedagogikasida oilada farzandlar, aka- 
ukalarning bir-biriga m ehribonligi, g ‘am xo‘rligi, bir-birini qadrlashi eng 
avvalo oila tarbiyasining natijasi ekanligini isbotlovchi yuqoridagi kabi 
m isollar ju d a k o ‘pligiga am in boMdik.
O ilada bolalarni m a’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq pedagogikasi 
m anbalariga kiruvchi milliy musiqa, q o ‘shiqlar, raqs, tasviriy sa n ’at tur- 
lari ham m uhim aham iyatga ega. Bola yoshligidan alla q o ‘sh ig ‘ini ting- 
lab, o ‘z ota-onasi, Vatani, xalqiga m ehr-m uhabbat ruhida tarbiyalanadi.
Shuningdek, oilada farzandlarga y o g ‘och, ganch, mis o'ym akorligi, 
zargarlik, za rd o ‘zlik, kashtado‘zlik, kulolchilik, milliy liboslarni tikish 
kabi xalq am aliy hunarm andchiligi turlarini o ‘rgatish orqali ularda 
m ehnatga m uhabbat uyg‘ota olgan, va buning natijasi o ‘laroq, oilada 
nafosat va m ehnat tarbiyasi am alga oshirilgan.
72

---

Taniqli etnograf olim I.Jabborovning ta ’kidlashicha, 
«Q adim dan 
o ‘zbek oilalarida yoshiga, jinsiga va tabiatiga qarab bola tarbiyasiga 
alohida e ’tibor berilgan. M asalan, o ‘g ‘il bolalarga yoshligidan otalar 
urug‘ining 
davom chisi, 
m erosxo‘ri, 
oila 
or-nom usi 
va 
iftixori, 
him oyachisi, qizlarga nisbatan ustun turadigan erkaklik fazilatlarini 
ongiga singdirib, qizlarga esa boMajak ona va uy bekasi vazifasini ado 
etuvchi shaxs sifatida tarbiya berishgan. Asta-sekin voyaga yetishi bilan 
o ‘g ‘il bola ota ta ’sirida, qiz bola ona ta ’sirida m uayyan tartiblarga 
o ‘rgatila boshlangan. Odat bo ‘yicha bolalar 6-7 yoshidan m ehnatga 
o ‘rgatilib, dastavval yengil ishlarni, 10-12 yoshidan boshlab o g ‘ir 
xo‘jalik ishlarini bajara boshlaganlar. Bola tarbiyasiga ota-ona, mahalla, 
jam oatchilik, alohida e ’tibor bergan, ayniqsa, ularning odob-ikrom li 
boMishi k o ‘pchilikning diqqat m arkazida tu rgan».33
Demak, xalq pedagogikasida hunar yuksak baholangan, xalq og‘zaki 
ijodining barcha janrlaridagi qahramonlar faqat m a’lum bir kasb egasi 
bo‘lib qolmay, balki aqliy, jism oniy va m a’naviy kamolotga erishgan, o ‘z 
davrining yetuk kishilari sifatida tasvirlanishi bunga yorqin dalildir.
Oilada ota-onalar o ‘z farzandlariga m a’naviy merosimiz boMgan 
milliy urf-odatlar, an’analar, marosimlar, udumlarning o ‘ziga xos xususi- 
yatlari, ularning ijtimoiy, madaniy, tarbiyaviy ahamiyati va mohiyatini 
tushuntirib borishi ham barkamol shaxs tarbiyasida muhim ahamiyat kasb 
etadi. Yana shuni ta’kidlash joizki, milliy ong, milliy ruh aynan oilada ona 
tili orqali shakllanadi, bunga esa eng avvalo ota-ona m as’uldir.
Yuqoridagilarni m uxtasar qilib aytganda, xalq pedagogikasining 
barcha m anbalarida oila tarbiyasi, unda ota-ona, farzandlam ing o ‘rni, 
oilada tarbiya turlari, usullari va vositalari, oila m a’naviyatiga xalqona 
qarashlar ju d a keng va atroflicha yoritilgan b o iib , hanuzgacha o ‘z 
aham iyatini y o ‘qotmagan. Demak, biz bu bebaho qadriyatim iz - xalq 
pedagogikasi m anbalaridan farzandlarim iz tarbiyasida foydalanishim iz 
zarurdir. Zero, yurtboshim iz ta ’kidlaganlaridek, «Odobli, bilim don va 
aqlli, m ehnatsevar, iym on-e’tiqodli farzand nafaqat ota-onaning, balki 
butun jam iyatning eng katta boyligidir».34