“pedagogs” international research journal issn: 2181-4027 sjif

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-26, Issue-2, January - 2023
 
167 
moddalaridan biri hisoblanadi. Fosfor oʻsimlik hayoti uchun zarur boʻlgan moddalar 
tarkibiga kiradi (fermentlar, vitaminlar va boshqalar). Ayniqsa oʻsimlik donida, 
urugʻida oqsil-nukleoprotein sifatida 1,6 % ga qadar P2O5 uchraydi. Fosfor bilan 
muntazam oziqlantirilgan donli oʻsimliklar hosildorligi oshadi, kraxmal va qand 
miqdori koʻpayadi.Respublikamizda, asosan suvda eruvchan oʻgʻitlar qoʻllaniladi, 
bular jumlasiga oddiy va qoʻshsuperfosfat kiradi.Fosforli oʻgʻitlar tabiiy minerallar - 
fosforit va apatitdan olinadi. Markaziy Osiyo mamlakatlarida fosforitlar Janubiy 
Qozogʻistonda Kara-Tau konida uchraydi. Shu kunlarda Oʻzbekistonning Qizilqum 
fosforit konlaridan ham foydalanilmoqda. Hozirgi kunda deyarli hamma zavodlar 
fosforli oʻgʻitlarni Kara-Tau fosforitlaridan ishlab chiqarmoqdalar. Oddiy superfosfat 
kulrang, mayda kukun yoki donalar holida boʻlib, tarkibida 14-18 % P2O5 ega boʻlgan 
suvda eruvchan oʻgʻitlardir. Oddiy superfosfat ishlab chiqarish texnologiyasi oʻzining 
oddiyligi va arzonligi bilan farq qiladi. Ishlab chiqarish jarayoni tabiatdagi fosforitlarni 
sulfat kislota bilan qayta ishlashga asoslangan:[1] 
Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 = Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4 
Hosil boʻlgan aralashma, yaʻni monokalsiy fosfat va gipsdan tashkil topgan 
mahsulot oddiy superfosfat deb ataladi. Tabiatdagi fosforit tarkibida qator aralashmalar 
boʻlishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda; Organik va Noorganik kimyo sohasida oʻgʻitlar ishlab 
chiqarishda keng koʻlamda ishlar olib borilmoqda. Hozirgi kunda yangi-yangi zavodlar 
qurilib yuksak darajali kaliyli, azotli, fosforli va meniral oʻgʻitlar ishlab chiqarilmoqda 
yangi texnalogiyalar asosida ishlab chiqarilayotgan bunday oʻgʻitlar oʻta sifatlidir. 
Shuni aytib oʻtish kerakki fosforli oʻgʻitlar ham juda katta ahamiyatga ega bo‘lib 
qishloq xoʻjaligi uchun juda ham zarur boʻlgan oʻgʻit hisoblanadi. Oʻz vaqtida kerakli 
joy oʻgʻitlansa tuproq unumdorligi oshib moʻl hosil olishga va hosilni tez yetilishiga 
zamin yaratiladi. Ammo bunday oʻgʻitlarni keragidan ortiq yerga berish yaramaydi. 
Meyoridan ortiqcha solingan oʻgit yerni meniral holatini buzibgina qolmay balki 
hosildorlikni anchagina pasaytiradi. Agar tuproq unumdorligi past joylarga 1-gektar 
joyga 40-60 kg gacha berilsa bunday yerlar oʻz samarasini bermasdan 
qolmaydi.Oʻsimliklar fosforlarni qabul qilish harorat omiliga bogʻliq. Tuproqning 
haroratini pasayishi bilan fosforning sabzavotlarni yemishi kamayadi. Ular 10-12 ° C 
darajasida etishmasligidan azob chekmoqda. Fosfor past haroratlarda ildizlar 
tomonidan soʻralishi mumkin, ammo yuqori joylarga koʻchib oʻtmaydi va har bir 
madaniyat uchun normal harorat darajasiga singib ketmaydi. Agar havo harorati 
tuproqning haroratidan yuqori boʻlsa, unda fosfor ildizdan tashqari oziqlantirishda 
oʻsimliklar tomonidan yaxshiroq soʻriladi. Olingan hosildorlik bilan turli sabzavotlar 
fosforga uncha taʻsir qilmaydi. Uning pomidoriga 0,8, bodring - 0,7, karam - 0,9, sabzi 
- 1,0, kartoshka - 1 kg. Foydalanilgan xlorli o'g'itlar sabzavotlarda fosforni kamaytiradi. 
Osimliklardagi normal hayot faoliyati davomida ildizlar va havo qismlari oʻrtasida 

---