[Переслано из davletovuz] Бензин нархи

[Переслано из davletovuz]
Бензин нархи

Кеча ижтимоий тармоқларда 1 литр АИ-91 бензин нархи 8100 сўмга чиққани кенг муҳокамаларга сабаб бўлди. Энергетика вазирлиги матбуот хизмати бензин нархи ошишига муносабат билдирди (https://minenergy.uz/uz/news/view/1510).

Қайд этилишича, автомобиль бензини чакана нархларини давлат томонидан тартибга солиш бекор қилинган ва ушбу маҳсулотларни нефтни қайта ишлаш заводлари томонидан сотиш фақат биржа савдолари орқали амалга оширилиши белгиланган. Яъни уларнинг айтишича, бозорнинг талаби.

Иқтисодчи Отабек Бакировнинг ёзишича (https://t.me/the_bakiroo/3304), бензин нархи ошишда давом этади. Чунки бунга сабаблар жуда кўп. Гап фақат нефть нархининг ошиб бораётганидагина эмас.

Биринчи сабаб. Импортга, демакки курс ўзгаришларига ҳам боғлиқ эканимиз. Расмий статистикага кўра, 2021 йилнинг 8 ойи давомида 281,6 млн.литр бензин импорт қилинган. Ўзимизда эса 729,4 минг тонна бензин ишлаб чиқарилган, литрга ўтказилган бу 984,7 млн.литр атрофида бўлади. Бошқача айтганда истеъмолдаги бензиннинг 22%дан зиёди импорт. Юқори октанли бензин (92 ва ундан юқори) импорти улуши бундан ҳам юқори. Айни вақтда ўзимиздаги бензиннинг ҳам асосий қисми импорт нефть ҳисобига ишлаб чиқарилади (8 ойда 612,8 млн.долларлик нефть маҳсулотлари импорт қилинган, таркиби очиқланмаган).

Иккинчи ва энг асосий сабаб — рақобат муҳитининг йўқлиги. Бензиннинг энг асосий импортчиси ҳам, ягона ишлаб чиқарувчиси ҳам, улгуржи ва чакана сотувчиси ҳам монополист Ўзбекнефтегаз ҳисобланади. Яъни барча занжирларда компаниянинг монопол мавқеи сақланиб қолган. Очиқ бензин бозори ва Ўзбекнефтегаздан бўлак бошқа жиддий мустақил ўйинчи ҳалигача пайдо бўлгани йўқ. Шунинг учун жаҳон бозорида нефть нархи ошса, Ўзбекнефтегаз бундан ортиқ даражада нарх ошириш билан жавоб беради, агар нефть нархи тушса, ё нарх камроқ пасаяди ёки умуман пасаймайди.

Учинчи сабаб — бу солиқчилик. Бензин истеъмолчиларга етиб боргунча турли кўринишларда энг кўп солиқ қўшиладиган товар. Чунки қоида тариқасида бензин нархи эластиклиги унча юқори эмас. Бензин нархи ошиши пропорционал тарзда истеъмолни камайтирмайди.

[Переслано из bakiroo]

Имтиёзсиз ва давлат ёрдамисиз

Ўтган куни Беҳзод Ҳошимов билан емакхоналардан бирида қилган суҳбатимиз шу ҳақда бўлди.

Ҳеч бир имтиёзсиз ва давлатсиз оёққа турган ва ривожланишда давом этаётган соҳаларимиз борми?

Албатта бор. Энг биринчи ўринда бу рўйхатга умумий овқатланишни қўшиш мумкин. Бутун дунёда Ўзбекистонни тасвирла, дейишса, Самарқанд-у, Бухородан ҳам аввал ўзбек таомларини санай кетишади.

Ресторан ва овқатланиш бизнеси шунинг учун ҳам Ўзбекистоннинг юзига айланганки, бу секторда давлат йўқ, имтиёз йўқ, бир қўлли эгаси йўқ, катта фойда ҳам йўқ. Бу соҳага арзон кредит йўқ. Катта кабинетларга кириб ундириб чиқиладиган солиқ имтиёзлари ҳақида эса гап бўлиши мумкин эмас.

Лекин соҳада ўта кучли рақобат бор. Ҳар йили соҳага юзлаб янги тадбиркорлар кириб келади, юзлаб тадбиркорлар рақобат курашига дош бермай соҳадан чиқиб кетади. Унда ўнлаб оғир муаммолар бор (муаммо ва тўсиқларнинг аксариятини, не ажабки, кўпинча давлатнинг ўзи яратади). Ҳеч ким санамайди, лекин бу соҳа расмий ва норасмий равишда мамлакатда энг кўп ишчи ўрни яратган.

Шунинг учун ҳам емак бизнеси Ўзбекистонда риволанишда, ўсишда, кенгайишда давом этмоқда. Маржа кам, лекин барака бор. Давлат йўқлиги, ёлғондан ва имтиёздан ташқарида бўлгани учун барака бор.

Худди шунингдек, давлат ва имтиёзлардан нари ҳолда ўзбек бизнесининг юзига айланаётган яна бир нечта соҳаларни санаш мумкин. Бу чакана савдо, бу текстиль, сизга ғалати эшитилиши мумкин - гўзаллик салонлари ва сартарошхоналар, бу юк ташиш транспорти, бу такси хизматлари.

Хулоса ўрнида яна такрорлашга тўғри келади: Ўзбекистонликлар ҳаётини фаровонроқ қилиш жуда осон: давлат бизнесга аралашмаслиги керак, давлатнинг ёрдами ва имтиёзлари рақобатли бизнесга берилган энг катта зарба бўлади.

@the_bakiroo

[Переслано из #Aziza Umar kundaligi (Ha злобу дня)]

Президент милий авиакомпанияни чипталар нархининг юкорилиги учун танкид қилди-ми? Рақобат зарур.

Президент темир йулларини монополия учун танкид қилди-ми? Рақобат зарур.

Газ етишмаяпти, чунки уни бир компания ва қиммат таннархда қазиб чиқармокда-ми? Рақобат зарур

Автомашиналар ута киммат нархлар сотилмоқда-ми? Рақобат зарур.

Давлат томонидан сифатсиз дорилар харид қилинмокда-ми? Рақобат зарур.

Интернет хизматлари киммат-ми? Рақобат зарур.

Кадрлар кучсиз-ми? Рақобат зарур.

Ёдда тутинг. Бозор иқтисодиёти доимо рақобатни талаб килади.

Мамлакатимизда РАҚОБАТ танқислиги барча муаммолар илдизи ҳисобланади.

Kurbanoff эса модомики бензин нархи ошиши нефть нархи ошиши билан боғлиқ экан, унда нефть нархи тушишини кутишдан бошқа илож йўқлигига ишора қилган. (https://t.me/kurbanoffnet/5776)

Ayonki, har bir sohada sogʻlom raqobatga amal qilinishi natijadorlikni taʼminlashga xizmat qiladi. Demak, oʻz-oʻzidan savol tugʻilishi tabiiy: mabodo, sogʻlom raqobat yoʻqolganda nima boʻladi? Nosogʻlom raqobat muhitida bir korxona imtiyozlarga ega boʻlib, ikkinchi turdosh mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonada ushbu imtiyozlar boʻlmasligi (mayda va yangi ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab-quvvatlash nazarda tutilmayapti) ushbu korxonani tanazzulga yetaklaydi. Yoki davlatning qaysidir korxonani monopollashtirishi boshqa korxonalar uchun bozorda oʻrin qoldirmasligi bilan ifodalanadi.

Raqobat boʻlmasligi korxonalar monopoliyasini taʼminlaydi. Shu bilan birga, monopol korxonalarning oʻz ustida ishlamasligi, yangilik va innovatsiyalarni qoʻllamasligi, narxlarning oshirilishi, mahsulot sifatining esa tushirilishi, sunʼiy taqchillik yuzaga keltirilishi, xaridorlar uchun qulayliklar yaratilmasligi, eng asosiysi, korrupsiyaga moyillikni olib keladi.

Hozirgi globallashayotgan dunyoda raqobatga dosh berish juda ogʻir. Chunki bunda resurslar narxining turliligi hisobiga narx va sifat nomuvofiqligini keltirib chiqaradi. Ayrim davlatlar oʻzining yuqori malakali va iqtidorli kadrlari bilan raqobat sharoitida ustun boʻlsa, baʼzi davlatlarda bu omilning narxi pastligi hisobiga ustunlikka erishadi. Va yana mehnat resurslarining, soliqlar va yigʻimlar, energiya materiallari narxi pastligi hisobidan raqobat muhitida ustuvor imtiyozlarga ega boʻladi.

Nosogʻlom raqobatni yaratuvchi asosiy omillardan biri, bu — demping narxlardir. Bunda siyosatni koʻproq yirik korxonalar yoki rivojlangan davlatlar oʻz ishlab chiqaruvchilari uchun imtiyoz va subsidiyalar qoʻllash orqali amalga oshiradi va raqobatchilarini tiklanmas darajada sindiradi va oʻz monopoliyasini oʻrnatishga harakat qiladi.

Xoʻsh, bizda bu kuzatilmoqdami? Albatta, misol uchun, Toshkentda lift ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻygan zavodni olaylik. Oʻzimizda “YUMA LIFT” markasi ostida ishlab chiqarilayotgan liftlarning xorijdan keltirilgan liftlardan narx jihatidan qimmatligi (biroq sifat va servis jihatidan raqobatga kirisha oladi) faoliyatni boshlashi bilanoq zararga oʻtishiga olib kelmoqda.

Holbuki, korxona mahalliylashtirish darajasining 70 foizdan yuqoriligi ham raqobatga bardoshlilikni taʼminlamayapti. Korxona oʻz faoliyati davomida 1500 ta lift ishlab chiqarib, 31 million AQSH dollaridan ziyod (ekvivalent) miqdorda sotishga muvaffaq boʻldi. Butlovchi qismlar uchun 15 million AQSH dollaridan ortiq qiymatdagi import materiallari olib keltirildi. Shundan 2 million AQSH dollaridan ortiq mablagʻ soliq va boshqa badallar uchun sarflangan. Bu sotish qiymatining 7 foizini tashkil etadi. 2019-yilda soliq siyosatining oʻzgarishi va umum belgilangan soliqlarga oʻtilishi tufayli bu koʻrsatkich QQS bilan 29 foizni tashkil etdi.

Korxona marketologlari tahlil oʻtkazganda, asosiy raqobatchilar Xitoy korxonalari ekanligi, mamlakat hukumati tovarlar eksport qiluvchilarni qoʻllab-quvvatlash maqsadida mahsulot turiga qarab QQS qaytarishdan tashqari eksport summasining 5 dan 17 foiz miqdorida subsidiya berib, ularni ragʻbatlantiradi. Elevator uskunalari uchun subsidiya miqdori 13 foiz. Demak, Xitoyda arzon xom ashyo mavjudligi, rivojlangan infratuzilma va axborot texnologiyalari sanoati, kuchli hamkorlik, ishlab chiqarish katta hajmi (yirik ichki bozor-isteʼmolchilar), ularning mahsulotlari narxi har doim (13 foiz ustunlik bilan) arzon boʻladi.

Xitoyda aholini ish bilan taʼminlash, tegishli soliqlarni yigʻish va maʼlum texnologiyalarni (juda muhim) ishlab chiqarish katta hajmidan, hatto subsidiyalar bilan ham foyda koʻradi. Bundan tashqari, katta ishlab chiqarish hajmi xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Bunday sharoitda mahalliy ishlab chiqaruvchilar Xitoy ishlab chiqaruvchilari bilan davlat darajasida qoʻllab-quvvatlanmasdan raqobatlashishi juda qiyin.

Oʻzbekiston Respublikasi bojxona qonunchiligi tahlil etilganda, bojxona toʻlovi stavkasi xorijdan keltirilgan tayyor lift uchun atigi 5 foizni tashkil etishi aniqlandi.

Davlat oʻz ishlab chiqaruvchilarini himoya qilish uchun bojxona tariflarini mahalliy mahsulotlarining muqobillari importi uchun oshiradi. Natijada mahalliy korxonalar oʻzining raqobatdoshligini oshirib oladi, ammo isteʼmolchi yuqori narxda mahsulot sotib olishga majbur boʻlib qoladi.

Shuning uchun bunday vaziyatda davlat subsidiyalar va imtiyozlar orqali mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllasagina narxlarni tushirish imkoniyatiga ega (isteʼmolchilar esa arzon narxlardan bahramand) boʻladi.

Milliy mahsulotni sotib olish koʻp jihatdan vatanparvarlikka ham bogʻliq. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarda ham vatanparvarlik boʻlmogʻi lozim. Negaki, ular ham isteʼmolchilarga vatandosh va yurtdoshlik nuqtayi nazari bilan qarashi va oʻzlariga nimani loyiq koʻrsa, boshqalarga ham shuni ravo koʻrishi kerak. Bizda koʻpincha korxonalar tomonidan imtiyozlar faqatgina koʻproq foyda olish maqsadida foydalaniladi. Isteʼmolchi manfaatlari ikkinchi darajaga tushib qolaveradi.

Xullas, raqobatni qoʻllab-quvvatlash har tomonlama rivojlanishning asosiy omili boʻlib qolaveradi. Tashqi bozor bilan bellashishda sogʻlom raqobatga kirishish va davlat qoʻllab-quvvatlovi juda zarur. Bu faqatgina bojxona stavkalarini oshirish bilangina ifodalanmasligi kerak.

Bekmirza ESHMIRZAYEV,
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputati.