Ph. D., M. Rakhimov f an: k o m p y u t e r n I t a s h k I l e t I l I s h I k a f e d r a

---

Mavzu – 5 
MA’ R U Z A C H I : PH. D . , M . RAKHIMOV
F AN: K o m p y u t e r n i t a s h k i l e t i l i s h i
K A F E D R A : K O M P Y U T E R T I Z I M L A R I
E m a i l : r a x i m o v 0 2 2 @ g m a i l . c o m
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 
Toshkent 2021 
Kompyuterning buyruqlar tizimi, buyruqlar turlari va formatlari, 
buyruqlar oqimini boshqarish. 

---

Kompyuterning buyruqlar tizimi 
•
Turli mikroarxitekturaga ega bo'lgan protsessorlar umumiy ko'rsatmalar 
to'plamidan foydalana oladilar. Masalan, Intel Pentium va Advanced Micro 
Devices Athlon x86 ko'rsatmalar to'plamining deyarli bir xil versiyalarini 
qo'llaydi, ammo ichki tuzulishi (microarchitecture) tubdan farq qiladi. 

---

BUYRUQLAR TURLARI 
Ma'lumotlar bilan ishlash va xotira amallari 
Arifmetik va mantiqiy amallar 
Buyruqlar oqimini boshqarish 
Soprosessor ko'rsatmalari 

---

Ma'lumotlar bilan ishlash va xotira amallari 
•
Kanstanta qiymatni registrga joylashtirish, registr va tezkor xotira o’rtasida ma’lumotlar 
almashish (saqlash, o’qish …), load va store terminlari ko’plab ishlatiladi va albatta 
qurilmalardan ma’lumotlarni o’qish … 

---

Arifmetik va mantiqiy amallar 
•
2 ta registrdagi qiymatlarini qo'shish, ayirish, ko'paytirish yoki bo'lish, natijani registrga 
yozish, mantiqiy amallarni (AND, OR, NOT) bajarish, registrlardagi qiymatlarni 
solishtirish (cmp) … 

---

Buyruqlar oqimini boshqarish 
•
Dasturning boshqa joyiga PC (program counter) joylashtirish va u yerdagi buyruqlarni 
bajarish (JMP b3b2), shart asosida buyruqlar oqimini o’zgartirish (JNZ, JZ, JNC, JC, JPO, 
JPE …), .… 

---

Coprosessor ko'rsatmalari 
•
Pereferik qurilmalardagi yoki maxsus signal protsessorlaridan ma’lumotlarni o’qish va 
yozish amallari .… 

---

Coprosessor 

---

BUYRUQ FORMATI 
•
Buyruqlar tarkibida tegishli jarayon nomi va operandni o’qib olish manzili, 
natijani qaysi manzilga yuborish kerakligi kabi qo’shimcha ma’lumotlardan 
tashkil topgan bo’lishi mumkin. Manzillash - bu operandlarni joylashgan joyini 
aniqlash jaroyonidir. 

---

Buyruq formati turlari 
•
Buyruqlar har doim opkodni o'z ichiga oladi. Buyruqlar bir, ikki yoki uchta 
manzillar mavjud bo’lishi mumkin. 
Operatsiya 
kodi 
Operatsiya 
kodi 
Manzil 
1 
Operatsiya 
kodi 
Manzil 
1 
Manzil 
2 
ADD A 
87 
A←(A) + (A) 
MVI A, d8 
3E 
d8 ni A ga yuborish 
LXI B,d16 
01 
d16 dagi qiymatni BC ga yuborish 

---

ISA format turlarini shakllantirish 
•
Ishlab chiquvchilar o'zlarining mashinalari uchun buyruq formatlarini 
tanlashlari kerak bo'lganda, bir qator omillarni hisobga olish kerak: xotira, CPU 
chastota, … 

---

Pentium 4 protsessor buyruqlar formati 
•
Dastlabki Intel arxitekturasida opkodlarning hajmi 1 baytni tashkil etgan bo'lsa-da, ba'zi 
ko'rsatmalarni o'zgartirish uchun prefiks bayti ko'pincha ishlatilgan. 

---

Core i7 protsessor buyruqlar formati 
•
EAX, EBX, ECX va EDX — 32 razryadli; 
•
EAX – asosiy arifmetik registr; 
•
EBX – ko’rsatkichni (xotiraga) saqlash 
uchun; 
•
ECX – sikllarni tashkil etish uchun; 
•
EDX – bu EAX bilan birgalikda 64 
razryadli ko’paytirish va bo’lishni amalga 
oshirishga mo’ljallangan. 

---

Core i7 ishlash rejimi 
Core i7 
Real rejim 
8086 ning 
vertual rejim 
Himoyalangan 
rejim 

---

Himoyalangan rejim 
•
Himoyalangan rejim 4 ta sathga bo’linadi:
•
0-sath bu operatsion tizim tomonidan boshqariladigan va hisoblash mashinasiga butunlay ruxsat 
beruvchi imtiyozli sath; 
•
3-sath bu foydalanuvchi dasturiy sath bo’lib, bazi buyruq va boshqaruv registrlarga ruxsat 
cheklangan bo’ladi, chunki biror foydalanuvchi dastur butun tizimni ishdan chiqarmasligini 
oldini olish maqsadida. 

---