Poliakrilonitril (pan) tolalarini olinish usullari reja

Rasm 13. Poliakrilonitril shtapel’ tolasini olish

Bu cho‘ktirish vannalarini o‘ziga hos kamchilik va afzalliklari bo‘lib, Yuqorida qayd qilingan birikmalardan ko‘p tarqalgani-DMF, dimetilsul’foksid va natriy rodanidning suvli eritmalaridir. Agar cho‘ktirish vanna sifatida etilenkarbonat ishlatilsa (uni suyulish temperaturasi 36⁰C), polimer eritmasi va vannani 50-60⁰C gacha qizdirishga, nitrat kislota ishlatilganda esa uni 0- (-5)0C gacha sovutib, tola olishga tog‘ri keladi. Shuning uchun bu birikmalar vanna sifatida deyarli ishlatilmaydi.

Tola olishning dimetilformamidli usuli. Poliakrilonitril poroshogidan tayyorlangan yoki monomerni erituvchi ishtirokida polimerlashdan olingan konsentrlangan eritma, fil’era orqali cho‘ktirish vannasiga tola shaklida o‘tadi. Vanna temperaturasi 10-11⁰C bo‘lib, undagi DMF ni konsentrasiyasi 50-70 % ga teng bo‘ladi. Tola olishni boshlang‘ich tezligi 4-8 m/min bo‘lib, fileradagi teshiklar soni 30000 dan 150000 gacha bo‘ladi.
Tarkibida 300% gacha DMF bo‘lgan tola (jgut) ikki bosqichda cho‘ziladi. Birinchi bosqichda 1,5-2,0 marta, ikkinchi bosqichda esa 3-5 marta cho‘ziladi. Jgutni cho‘zish jarayoni tarkibida 20-25% DMF bo‘lgan vannada 50-95⁰C temperaturada olib boriladi. Cho‘zilgan tola ketma-ket joylashgan to‘rtta yuvish vannasida yuviladi. Yuvish vannalariga suvni jgut yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda beriladi. Yuvilishdan chiqqan suvlar, cho‘ktirish vannasini ortiqcha qismi bilan aralashtirilib, regenerasiyalashga yuboriladi. Yuvilgan jgut yog‘lash vannasi orqali quritish barabaniga o‘tadi. Barabanning djgut kiradigan zonasidagi temperatura 140⁰C bo‘lib, undan chiqadigan zonada esa 85-90⁰C ga teng bo‘ladi. Jgut taranglanmagan (bo‘sh) holda quritiladi. Quritish jarayonida tola 15-20% kirishishiga qaramay, bu tolalarga qaynatilgan suv bilan ishlov berilganda, u yana 8-10% ga kirishadi. Shuning uchun jgut quritilgandan so‘ng, 200⁰C gacha qizdirilgan ikki plastinka orasidan o‘tib, termofiksasiyalanadi. Shundan so‘ng PAN tolasi-nitron, gofrirovkalash mashinasidan va antistatik preparatlari bilan ishlash kameralaridan o‘tib, yashiklarga (korobka yoki tazlarga) joylashtiriladi. Agar tolani kesilgan holda olish kerak bo‘lsa, u holda jgut antistatik preparat bilan ishlangandan so‘ng, uni qirqish apparatiga va undan so‘ng esa toylash pressiga yuboriladi.
Jgut ko‘rinishidagi tolani yuqori temperaturada qo‘shimcha cho‘zish bilan 20-25% ga kirishadigan tola olinadi. Bu tolalarni kirishmaydigan tolalar bilan qo‘shib unga qaynoq suv bilan ishlov berilsa, katta hajmli kalava olish imkoni yaratiladi. Bunday tolalar to‘qimachilik sanoatida katta ahamiyatga ega bo‘lib, undan issiqni saqlovchi har xil yengil buyumlar ishlab chiqariladi.
T ola olishni natriy rodanidli usuli. Natriy rodanidning 51 % li suvli eritmasida poliakrilonitril eritilib yoki monomer (monomerlar)ni polimerlashda hosil bo‘lgan eritmadan, yuqorida bayon etilgan tehnologik sxema bo‘yicha tola olinadi. Tola olish va cho‘zish mashinasi 5-6 seksiyali bo‘lib, cho‘ktirish vannasi sifatida harorati 9-11⁰C bo‘lgan 10-12% li natriy rodanid eritmasi ishlatiladi (Rasm 14). Fil’eradagi teshiklar soni 26000 dan 40000 va undan ortiq bo‘lib, tola olishning boshlang‘ich tezligi 3-6 m/min ga teng bo‘ladi.