Polimerlanish

---

Polimerlanish
Polimerlanish — quyi molekulali modda (monomer)larning kovalent bogʻ orqali birikib, yuqori
molekulali birikma (makromolekula)lar hosil qilish jarayoni. Makromolekulaning elementar
tarkibi (uning chek-ka guruhini nazarga olmaganda) monomerning tarkibidan farq qilmaydi.
P.ning polikondensatlanishdan mu-him farqi ham ana shunda.
Makromolekulada initsiatorlar ishtirokida faol markaz (•) hosil qilish P.ning asosiy bosqichi
hisoblanadi. Bu markaz reaksiyaning oʻsishini boshlab yuboradi va monomer molekulasini
faol markazga qoʻshadi. Agar bu markaz turgʻun (uzoq vaqt mavjud boʻluvchi) boʻlsa, P.
bosqichsimon deyiladi. Agar oraliq mahsulot turgʻun boʻlmasa (qisqa vaqt mavjud boʻla olsa),
P. zanjirsimon deyiladi. P.da qatnashuvchi faol markazlar tabiatiga koʻra, P. radikalli va ionli
boʻladi. P.da bir vaqtda 2 yoki undan ortik, turli monomerlar qatnashishi mumkin.
Radikalli P. faqat zanjirli mexanizm boʻyicha boradi. Erkin radikallar oraliq faol
mahsulotlarning funksiyasini oʻtaydi. Etilen, vinil-xlorid, vinilatsetat, vinilidenxlorid, ftoretilen,
akrilonitril, me-takrilonitril, metilakrilat, metil-metakrilat, stirol, butadiyen, xlorop-ren va boshqa
radikalli P.ga kirishadigan monomerlarga mansubdir. Radikalli P.ni xona harorati va quyi
temperaturalarda amalga oshirish uchun oksidlanishqaytarilish initsiatorlashdan
foydalaniladi. Lab. amaliyotida fotokimyoviy initsiatorlash qoʻllanadi. Radikalli P.ni u-nurlari,
tezkor elektronlar, x-zarrachalar, neytronlar va h.k. taʼsirida hosil qilish ham mumkin. Bu
usuldagi initsiatorlash radi -atsion kimyoviy initsiatorlash deyiladi.
Radikalli P.da zanjir uzatilish re-aksiyasining ahamiyati muhim. Buning mohiyati shundaki,
oʻsuvchi radikal biror molekula (zanjir uzatuvchi molekula)ning atomi yoki bir guruh atomini
uzib oladi. Natijada oʻsuvchi radikal toʻyingan valentli molekulaga aylanib, kinetik zanjirni
davom ettirishga moyil yangi radikal hosil qiladi.

---

Ionli P.da oraliq faol mahsulotlar ionlar, ionlar jufti yoki qutblangan komplekslardan iborat.
Ionli P. zanjirli mexanizm boʻyicha ham, bosqichli mexanizm boʻyicha ham borishi mumkin.
Zanjirsimon ionli P. kationli va anionli P.ga boʻlinadi. Kationli P.da oʻsuvchi zanjir uchidagi
reaksiya ga kirishuvchi ionlar musbat zaryadli boʻladi. Izobutilen, propilen, metilstirol, vinilalkil
efirlar, izopren va h.k. monomerlar kationli P.ga oson kirishadi. Kationli P.ni past
temperaturada amalga oshirishda katali-zatorlar bilan komplekslar hosil qiluvchi
sokatalizatorlar (suv, proton kislotalar, spirtlar, galogenalkillar, efirlar va h.k.) ishlatiladi.
Sianid viniliden, nitroetilen, akrilonitril, metakrilonitril, akril va metakril efirlar va h.k. anionli
P.ga oson kirishadi. Koordinatsion-ionli P. olinayotgan mahsulotlarning xossalarini aniq
tekshirishga imkon beradi. Butun dunyoda ishlab chikariladigan polimerlarning 3/4 ga yaqin
qismi P. jarayoni asosida olinadi.
Asqarov M. A., Jalilov A. T., Rashidova S. Sh., Trubitsina S. N., Regulirovaniye protsessa
radikalnoy polimerizatsii, T., 1975; Ismoilov I. I., Rafikov A. S, Donorno-ak-septorniy
mexanizm polimerizatsii, T., 2003.
Isroil Ismoilov.
[1]
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Polimerlanish&oldid=285380
5
" dan olindi 
Adabiyot
Manbalar