Pomidor o`simligining kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kimyoviy va biologik kurash, hosildorligini oshirish chora tadbirlari

Pomidor zararkunandalariga qarshi kimyoviy vositalar bilan kurashish. Pomidorning Virusli kasalligi .Virusning hujayra bilan o'zaro ta'siri adsorbsiya jarayonidan, ya'ni virusning hujayra yuzasiga biriktirilishi bilan boshlanadi. Adsorbsiya virion oqsilining (antiretseptor) hujayra sirtining komplementar tuzilishi - hujayra retseptorlari bilan o'ziga xos bog'lanishidir. Kimyoviy tabiatiga ko'ra, viruslar o'rnatiladigan retseptorlar ikki guruhga kiradi: mukoprotein va lipoprotein. Adsorbsiya faqat ma'lum elektrolitlar, xususan, virusning ortiqcha anion zaryadlarini va hujayra yuzasini neytrallaydigan va elektrostatik repulsiyani kamaytiradigan Ca2 + ionlari ishtirokida sodir bo'ladi.Viruslarning adsorbsiyasi haroratga juda kam bog'liq. virus va hujayralar, keyin esa. virionning biriktiruvchi oqsilining hujayraning plazma membranasidagi o'ziga xos guruhlari bilan o'ziga xos o'zaro ta'siri sodir bo'ladi. Qaytarib bo'lmaydigan adsorbsiya sodir bo'lishi uchun virus retseptorlari va hujayra retseptorlari o'rtasida bir nechta bog'lanishlar paydo bo'lishi kerak, ya'ni barqaror multivalent birikma. Bitta hujayra yuzasida o'ziga xos retseptorlar soni 10 4 -10 5 ni tashkil qiladi. Ba'zi viruslar uchun retseptorlar, masalan, arboviruslar uchun. umurtqali va umurtqasiz hayvonlarning hujayralarida, boshqa viruslar uchun faqat bir yoki bir nechta turlarning hujayralarida mavjud. Zarpechak, chirmovuq (Cuscuta L.)— chirmovdoshlar (Cuscutaceae)ra mansub tekinxoʻr oʻsimlik turkumi. Moʻʼtadil mintaqalargacha 170 turi uchraydi. Bargsiz va ildizsiz bir yillik oʻt, qatʼiy karantin obʼyekti. Poyasi chirmashib oʻsadi, ipsimon, sershox, tanasi sariq, yashilsargʻish yoki toʻq sariq. Zarpechakning bir oʻsimligi 10—50 minggacha urugʻ beradi. Uning Oʻrta Osiyoda uchraydigan turlari: asosan, beda, kanop, gʻoʻza, sabzavotpoliz va gʻoʻza, lavlagi, qovun, beda, qisman kartoshka pomidorni zararlaydi; yevro pa Zarpechak kanop, kartoshka, tamaki, qulmoq, beda, qashqarbeda, siren va b. buta hamda daraxtlarni zararlaydi; Kurash choralari: karantin, 3. tushgan bedapoyaga birinchi oʻrimdan keyin nitrafen yoki DNOK eritmasi, haydalgan bedapoya, uvat, yoʻl yoqalari, ekin ekilmagan yerlarga esa nitrafen eritmasi purkaladi.
Insektitsidlar (lot. insectum qasharot va caedo — oʻldiraman) — zararkunanda hasharotlarni yoʻqotish uchun ishlatiladigan kimyoviy moddalar. I. yordamida zararkunanda, shuningdek, yuqumli kasalliklar tarqatuvchi hasharotlarga qarshi kurash olib boriladi. Sirtdan (hasharot tashqi qop-lami orqali singadi), nafas olish yoʻllari orqali, ichdan (ozuqa bilan birga oshqozon ichak aʼzolariga kiradi), singib taʼsir qiluvchi (oʻsimlik toʻqi-malariga ildiz va bargdan singuvchi) turlari bor. Koʻpgina I. ham sirtdan, ham ichdan taʼsir etish xususiyatiga ega. Ichdan taʼsir qiluvchi I. zararkunandalarning yegan ovqati bilan oshqozonga tushib, ularni oʻldiradi; nafas yoʻllari orqali taʼsir qiluvchi I. hasharot tanasiga nafas yoʻlidan, sirtdan (teri orqali) taʼsir qiluvchi I. esa terisidan kiradi. Baʼzi I. oʻsimlikka ildizi va bargi orqali kirib, uning shirasini hasharot uchun zaharli qilib qoʻyadi. Kimyoviy tarkibiga koʻra anorganik va organik I.ga boʻlinadi. Anorganik I.ga turli xil metall birikmalari, shu jumladan keng ishlatiladigan oltingugurt preparatlari misol boʻladi. Pomidor kuyasi pomidor o‘simligining ochiq va yopiq turdagi ekinzorlarida uchraydi. Yuqori reproduktiv samaradorlikka ega hasharot bo‘lganligi uchun lichinkasi ozuqa topmaguncha tinchlanmaydi.
Pomidor ekilgan maydonning kirish joylarida dizenfeksiya ishlarini tashkil etish, pomidor kuyasini bartaraf etishda feromon va yopishqoq tutqichlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Vegetatsiya davri tugagandan so‘ng tavsiya etilgan insektitsidlar bilan ishlov berish lozim.
Pomidor kuyasiga ochiq yerlarda agrotexnik va kimyoviy qarshi kurash choralari:
-begona o‘tlarni yo‘q qilish;
-zararkunanda ko‘p aniqlanganda tavsiya etilgan kimyoviy preparatlar bilan ishlov berish.Bular:
-15 %lik Avaunt –10 litr suvga 10gr;
-20%lik Takumi suvda eruvchi granulasi – 10 litr suvga 3gr:
-20%lik Viospilan kukuni – 10 litr suvga 3gr. qo‘shiladi. Ana shu uch xil preparatlardan biri ekinga kech tushgach, fonus yoqib sepilsa, yaxshi samara beradi. Mazkur eritmalarni ishlanayotgan maydon tuprog‘iga ham sepish lozim. Pomidor kuyasiga qarshi agrotexnik va kimyoviy kurash tadbirlarini o‘z vaqtida hamda sifatli o‘tkazish orqali sabzavot ekilagan maydondan mo‘l hosil olishga erishiladi. Shunday ekan, pomidor kuyasiga qarshi kurashda dehqon va fermerlar e’tiborli bo‘lishlari talab etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sheraliyev A.Sh., Umumiy va qishloq xo’jalik fitopatologiyasi, (Darslik). Talqin” nashryoti. Toshkent, 2004.
2. Xolmurodov E.A. va boshqalar. Qishlok xo’jalik fitopatologiyasi.(Darslik) “Navro’z” nashryoti. -Toshkent, 2014.
3. Sattarova R.K., Xolmurodov E.A., Xakimova N.T.,Allayarov A.N. Umumiy fitopatologiya. (Darslik) “Navro’z” nashryoti. -Toshkent, 2017.
4. George N.Agrios. plant pathology. Elsevier Academic press, Florida, 2004.qo’shimcha adabiyotlar:
5. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon demakratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. - 56 b.
6. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalk farovonligining garovi. “O’zbekiston” NMIU,2017.- 47 b.
7. Mirziyoyev Sh.M. Buyo’q kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O’zbekiston” NMIU, 2017. - 485 b.
8. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-xar bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. “O’zbekiston” NMIU, 2017. - 103 b.
9. G‘ofurov A.T. Fayzullayev S.S.,Saidov J. Genetika osmonidagi zulmatli tunlar. T.. // " Ta'lim muammolari". 2005-yil 1-4 son .80-84 b.