Portlatish va portlovchi moddalar haqida umumiy malumot Portlovchi moddalar

3- chizma. Detanastiyalovchi pilig (DSh) sxemasi.
1- yunaltiruvchi ip, 2-pilig serdstenavinasi,(TEN). 3.4,5,- birinchi, ikkinchi va uchinchi maxsus pletkalar, 6- tashki suv utkazmaydigan kobik.
DSh ning asosiy xarakteristikalari 4- jadvalda keltirilgan.
4- jadvalda

Markasi	Diametri (mm)	1m shnurga tugri keladiganPM mass-si (g)	Suvdan ximoyalovchi koplama kobigi	Kulan-shi mumkin bulgan muxit(t)	Suvga ustivor-gi (soat)
DSh-A	4,8-5,8	12,0	Suvdan ximoyalovchi mastika	-28 +50	12 s
DSh-V	5.5 – 6.1	13,0	Polexlorvinilli plastikat	-3,5 +60	24 s
DShE-6	3.7-4.7	6,0	Kabelli polietilen	-50+65	30 s
DShE-12	4.5- 5.5	12,0	Kabelli polietilen	-50 +65	30 s

PORTLATISHNING ELEKTR USULI
Elekr - portlatgich (ED)
Elekr portlatgich (ED) lar – standartdagi PM larni xamda DSh larni detonastiyalash (portlatish) uchun xizmat kiladi. Uning tuzilish sxemasi 4- chizmada berilgan.

4- chizma. Elektr –portlatgich (ED) ning tuzilish sxemasi.
1- gilza; 2 – chashechka; 3- birlamchi zaryad; 4- ikkimlamchi zaryad;
5- kuprik; 6- 7- chikaruvchi utkazgichlar; 8- plastmass tikin (probka);
ED lar kuyidagilarga bulinadi:
Turiga va undagi iniyastovlovchi zaryad mikdoriga karab tetrilo –azodli va tetrilo –simobli elektr –portlatgichlar;
Ishga tushish vaktiga karab – laxzada ishga tushuvchi, Qisqa sekinlatilgan va sekinlatilgan ishga tushuvchi ED larga bulinadi. Konstruktiv kurinishi va maqsadiga karab – umumiy maksadli, seysmorazvedka uchun xamda neft kuduklarini torpedirovat etishga muljallangan ED larga bulinadi.
Kullanilish sharoitga karab: suvlangan joylarda qo’llaniladigan, gazga xavfli bulgan konlarda qo’llaniladigan yoki chang va gazga xavfli bulmagan konlarda qo’llaniladigan ED larga bulinadi.
Kuvvatiga karab – normal inistiyalovchi kobiliyatga ega bulgan ED larga xamda oshirilgan inistiyalovchi kobiliyatiga ega bulgan ED larga bulinadi.


Portlovchi moddalar tasnifi
Bugungi kunda konchilik sohasida juda kup turdagi portlovchi moddalar qo’llanilib kelinmokda. Ularning ishlab chikarishda tanlash asosan kuyidagi kriteriyalar asosida amalga oshiriladi: PM ning atrof-muhitga ta’siri, ularning fizikaviy holati va kimyoviy tuzilishi, omborlarda saklanish va tashishdagi xavfsizliklarini urganish orkali amalga oshiriladi.

Sanoatda qo’llaniladigan portlovchi moddalarning atrof- muxitga ta’sirini urganish orkali tasnifi:

• 
  yukoribrizantli PM lar, detonastiya tezligi 4500-7000 m/s;
  
• 
  brizantli PM lar, detonastiya tezligi 3000-4500 m/s;
  
• 
  pastbrizantli PM lar, detonastiya tezligi 2000-3000 m/s;
  
• 
  itkitishga muljallangan PM lar, yonish tezligi 100-400 m/s.
  

Sanoatda qo’llaniladigan portlovchi moddalarning fizikaviy xolatini urganish orkali tasnifi:

• 
  kukunsimon;
  

- granula shaklda;

• 
  presslangan;
  
• 
  kuyilgan;
  
• 
  suvga tuyingan.
  

Sanoatda qo’llaniladigan portlovchi moddalarning kimyoviy tuzilishini urganish orkali tasnifi:

• 
  ammiakli-selitrali;
  
• 
  nitro aralashma va uning kotishmalari;
  
• 
  suyuk efirdan tashkil topgan sanoatlashtirilgan PM;
  
• 
  xloratli va perxloratli sanoatlashtirilgan PM;
  
• 
  poroxlar.
  

Sanoatda qo’llaniladigan portlovchi moddalarning omborlarda saklanishi va tashishdagi xavfsizliklar buyicha tasnifi:

1. 
   sinf - tarkibida 15% dan ortik suyuk nitroefir moddasiga ega bulagan sanoatlashtirilgan PMlar kiradi. Bularga asosan flegmatizastiyalangan geksogen va tetril kiradi;
   
2. 
   sinf - tarkibida 15% gacha suyuk nitroefir moddasiga ega bulgan va ammiakli-selitra, trotil va uning kotishmalaridan tashkil topgan sanoatlashtirilgan PMlari kiradi. Bularga asosan trotil, flegmatizastiyalangan geksogen, detonastiya piligi kiradi.
   
3. 
   sinf - tutunli va tutunsiz poroxlar.
   
4. 
   sinf - elektrodetonatorlar, kapsyul detonatorlar, pirotexnik relelar;
   
5. 
   sinf - tarkibidan portlatgich urnatilgan perforatorli snaryadlar.
   
•