Portret janrida aftoportret kompozitsiyasini ishlash bosqichlari

II-BOB. Portret janrida aftoportret kompazitsiyasining ishlash bosqichlari.

2.1-§. Portret janrida ishlatiladigan bo`yoqlar, asbob-uskunalar va ulardan foydalanish usullari.

Tasviriy san'atda kompozitsiya hаг bir tasviriy san'at asari kompozitsiyaning o‘ziga xos tuzilishi va mazmuni bilan borliq jihatlari mavjuddir. Aynan shuning uchun ham tasviriy san'at asari kompozitsiyarring umumiy qonuniyatlariga amal qilgan holda yaratiladi. Shu o‘rinda biz kompozitsiya tushunchasi o`zi nima? U qanday qonuniyatlarni talab qiladi degan savolga ma'lum darajada javob bera olmog‘imiz lozimdir. Kompozitsiya tuzish, joylashtirish, ijod qilish natijasida san'atning alohida qismlarini mantiqan bir butunlikka keltirish ekanligini anglatadi.⁴⁵ Tasviriy san'atda kompozitsiya juda keng ma'noga, o'ziga hos alohida muhim jihatlarga egadir. Yana shu narsa diqqatga sazovorki, tasviriy san'atning har bir turi yoki janrida kompozitsion tuzilish ma’lum darajada farqlanishni talab qiladi. Tasviriy san’at asarida kompozitsiyaning oddiy qonunlaridan tortib asar mazmunini ochib berishgacha bo'lgan ijodiy izlanishlarida ham o'ziga xos kompozitsiya sirlari bo‘ladi.⁴⁶ Asarning badiiy mazmuni, qiymati. San'­ at daraiasida yaratilishi tomoshabin, o'quvchi tomonidan idrok qilinavotganda ba'zan ijodkorning o'zi o'ylamagan sezilarli qirralari ham yuzaga chiqib qolishi mumkindir. Kompozitsiya ana shunday murakkab san'atning mantiqiy tuzilishini tashkil qiluvchi sohadir. Tasviriy san'at tarixidagi namunalarni to'g'ri tahlil qila olish uchun kompozitsiya haqidagi nazariy tushuncha va bilimga ega bo’lmoq lozim. O'zbekiston tasviriy san’ati namunalarini san'atshunoslik nuqtai nazaridan o'rganishda kompozitsion tahlillarga tez-tez duch kelishimiz mumkin. Shunday qilib, rassomlarimiz yaratgan asarlarni o'rganish jarayonida kompozitsiya tushunchasi haqidagi tassavurga egamiz. fikrimiz yanada boyiydi va bu mavzuning yangi-yangi qirralari bilan tanishib boramiz.
Avtoportret o'zimizni bilish vositasi bo'lishi mumkin, tanamizni ochib berish usuli bo'lishi mumkin, lekin u his-tuyg'ularni va bo'lishning samimiy usulini ham namoyon qiladi. Avtoportret - bu sizning samimiy dunyongizning xaritasi, niyatlaringiz bayoni, siz kimligingiz va o'zingizni qanday ko'rsatishingiz haqida guvohlikdir.
Rasmda tasvirlangan narsa va rassomning ko'rish usulini farqlash mumkinmi? Rassomlik vositasi, fotografiyadan farqli o'laroq, haqiqat qonunlariga bo'ysunishi shart emas. Rassom o'z fikrini tasavvur qilishi mumkin bo'lgan narsani tasvirlashda erkindir. Fotosurat, aksincha, tasvirlash mumkin bo'lgan narsalar haqida gap ketganda, fizika qonunlari bilan chegaralanadi.
Rasm va avtoportret o'rtasidagi farq nima? Avtoportret selfidan nimasi bilan farq qiladi? San'atshunoslar bu va shunga o'xshash boshqa savollarga ommaviy axborot vositalarining chegaralarini aniqlash orqali javob berishga harakat qilishdi.⁴⁷ Ommaviy axborot vositalari o'rtasidagi farqlarni aniqlash rasmiy amaliyot va stilistik tendentsiyalarni farqlashda yordam beradi. Misol uchun, fotografik avtoportret rassomning ko'rish uslubini kengroq talqin qilishga imkon beradigan rasmdan farqli o'laroq, rassomning real tasvirini aks ettiradi, bu tasviriy ekspressionizm orqali uzatilishi mumkin.
Portret inson qiyofasi tasvirlangan har qanday rasmga tegishli bo'lsa, avtoportret uni yaratgan rassom tasvirlangan rasmga ishora qiladi. Avtoportret, xoh rangtasvirda, xoh fotografiyadaishlangan boʻlsin, landshaft yoki natyurmort kabi oʻziga xos sanʼat janridir.⁴⁸ Ya’ni, barcha avtoportretlarning umumiy xususiyatlari janrni mazmun va ifoda vositalarida birlashtiradi.