Презентация PowerPoint

Reja:

1. Sotsiologiya fan sifatida.

2. Sotsiologiyaning strukturasi.

3.Antik

dunyo

sotsiologiyasi,

sharq

mutafakkirlarining sotsiologik qarashlari

4.Sotsiologiyaning

boshqa

fanlar

bilan

aloqadorligi.

Sotsiologiya eng yosh ilmiy fanlardan

hisoblanadi.

Sotsiologiya

(lotincha

“sotsietas”

–

jamiyat

va

yunoncha

“Logos” – ta'limot) – so'zlaridan olingan

bo'lib, jamiyat haqidagi fan ma'nosini

anglatadi,

bundan

shunday

xulosa

chiqadiki, sotsiologiya - jamiyat haqidagi

fandir.

Rus olimi Osipov fikricha:

“sotsial

-

bu

individlar

yoki

guruhlar

tomonidan

konkret

sharoitlarda

o'zaro

hamkorlik

jarayonida

umumlashtirilgan,

ularning

bir-biriga

bo'lgan

munosabatlarida, jamiyatda tutgan

o'rnida, ijtimoiy hayotdagi hodisa

va

jarayonlarga

bo'lgan

munosabatlarida

namoyon

bo'ladigan u yoki bu xususiyat va

hossalarning majmuidir.”

Osipov Gennadiy 

Vasil'evich(1929)

Sotsial

hodisa

yoki

jarayon,

o'zaro

ta'sir

natijasida

vujudga

keladigan sotsial aloqalar,

sotsial

munosabatlar

va

ularni

tahlil

etish

usuli

sotsiologik

tadqiqot

obyekti hisoblanadi.

Sotsiologni bir marotaba ro‘y

beradigan va noyob hodisalar

emas. Balki qonuniyatli doimiy

va tipik

(takrorlanuvchi)

hodisalar qiziqtiradi.

«Sotsiologiya» termini 

fanga fransuz faylasufi

Ogyust Kont tomonidan

kiritilgan bo'lib, ushbu

termin ilk bor. Uning

«Pozitiv falsafa

kursi»asarida (1839) 

qo'llanilgan.

(1798 — 1857)

Sotsiologiya - jamiyatni sotsial 

sistema sifatida, shu sistemani 

uni tashkil etuvchi elementlari: 

shaxslar, sotsial birliklar, 

institutlar orqali funksiyalarini 

bajarishi va rivojlanishini 

o'rganadigan fan.

Sotsiologiyaning jamiyat hayoti bilan xilma-

xil aloqasi, uning ijtimoiy burchi birinchi

navbatda u bajarayotgan funksiyalar bilan

aniqlanadi.  Har qanday fanlar kabi

sotsiologiyaning eng asosiy funksiyalaridan biri

nazariya va amaliyotning birligidir.

Sotsiologik tadqiqotlarning ko'pchilik qismi

amaliy muammolarni hal etishga yo'naltirilgan. 

Sotsiologiyaning amaliy yo'naltirilganligi shunda

namoyon bo'ladiki, u ijtimoiy jarayonlarning

rivojlanish moillari haqidagi ilmiy asoslangan

ma'lumotni ishlab chiqishga qodir. Mana shunda

uning oldindan aytib berish funksiyasi namoyon

bo'ladi.

tabiiy-Tarixiy jarayonlarni anglash, jamiyat taraqqietining yaqin

oradagi maqsadlarini va istiqbollarini ishlab chiqishga qaratilgan;

ilmiy va mafkuraviy munozarani boshqa qarashlar tizimi orqali olib

borish;

aholi o'rtasida ilmiy va milliy mafkurani tarqatish;

malakali mutahassislarni tayyorlash, ular tomonidan ilmiy

mafkurani har tomonlama o'zlashtirish imkonini beradi, 

shuningdek, odamlar o'rtasida munosabatlarni shakllantirishga, 

uyg'un xissiyotlarni ijtimoiy munosabatlarga hizmat qildirib

yaxshilashga ham yordam berishi mumkin.

Sotsiologiya mafkuraviy funksiyani ham bajaradi. U:

Shu tufaili Sotsiologiya insonparvarlik 

funksiyasini ham bajaradi.

Sotsial qonuniyat – sotsial voqelik va 

jarayonlarning jiddiy zaruriy aloqasini aks 

ettiradi.

Sotsial qonunlar munosabatlarni aks 

ettiradi. Bu xalqlar, millatlar, sinflar, sotsial-

kasb-korlik guruhlari, shahar va qishloq, 

shuningdek, jamiyat va oila, jamiyat bilan shaxs 

o'rtasidagi munosabatlarni belgilaidi. Sotsial 

qonunlarga asoslangan holda odamlar, o'z 

hayotiy  faoliyatlari uchun zaruriy bo'lgan sharoit 

ta'siri ostida uni qo'llaydilar.

Sotsiologik

qonunlar 2 

turga

bo'linadi:

xususiy

qonunlar

umumiy

Umumiy sotsiologik

qonunlar:

Xususiy (mahsus) 

qonunlar.

barcha sotsial

sistemalarning

rivojlanishi davomida

amal qiladi;

sotsial tizimlarning sotsial

muhitda amal qiluvchi

boshqa qonunlari mohiyatini

aniqlab berib, fundamental 

asoslarini aks ettiradi.

Sotsial tizimning

alohida tuzilish

sohalarida amal

qiladi. Masalan, 

sotsial birliklar

o'ziga hos hayot va

faoliyat tarziga

ega: sinfiy, milliy, 

oilaviy-kundalik va

boshqalar. 

Sotsiologiya nisbatan yosh va 

rivojlanaeyotgan fan 

bo'lganligi sababli u hali yetuk 

ilmiy tizim sifatida to'liq

shakllanib bo'lgani yo'q. Uning 

strukturasi haqida turli 

adabiyotlarda turlicha 

yondashuvlar mavjud:

1-yondashuvga ko'ra

sotsiologiyaning

strukturasi

2-yondashuvga ko'ra

sotsiologiya makro-

va

mikrosotsiologiyaga

bo'linadi

3-yondashuvga ko'ra

sotsiologiya

strukturasida

fundamental va

Amaliy yo'nalishlarni, 

nazariy va empirik

tadqiqotlarni, mahsus

va tarmoq sohalarni

ajratib ko'rsatish

lozim

Makrosotsiologiya-

Tarixan uzoq davom

etadigan

jarayonlar,iyrik

masshtabli sotsial

sistemalarni tadqiq

etadi.

Mikrosotsiologiya esa

insonlar hatti-

harakatlarini,bevosita

ularning o'zaro

munosabatlarini va bu

munosabatlardan kelib

chiqadigan hodisa va

jarayonlarni o'rganadi.

Umumsotsiologik

nazariyalarni

bevosita tadqiq

etishga

mo`ljallangan

yo'nalish

Mahsus sotsiologik

nazariyalar asosiga

quruluvchi tadqiqot

yo'nalishi

Bevosita empirik

sotsiologik

tadqiqotlar

Empirik sotsiologik tadqiqot sotsial 

muammoni  har tomonlama, to'liq holda 

o'rganadigan, mahsus ishlab chiqilgan 

metodologiya, metodika va ma'lumotlarni 

yig'ish va tahlil qilishga tayanadigan 

tadqiqotdir.

Amaliy sotsiologiya-sotsial amaliyot 

ehtiyojiga yo'naltirilgan sotsiologik 

tadqiqotlar bo'lib ular o'z maqsadi, mantiqi 

va ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish 

metodologiyasi, metodikasi va texnikasiga 

tayanadi.

Empirik va amaliy sotsiologik tadqiqotlarning farqli tomonlari:

-Empirik tadqiqotlar bilimlarni ko'paytirish, to'plashga

qaratilgan bo'lib ular qaysidir xususiy teoriyalarni tasdiqlaydi

yoki inkor qiladi. Amaliy tadqiqotlar aksincha yangi bilimlarni

orttirish emas, balki qaysidir xususiy teoriyadan foydalanib, 

ularni konkret obyektga amaliy jihatdan qo'llaydilar.

-Empirik tadqiqotlar albatta reprezentativ bo'lishi lozim.

-Empirik tadqiqotlarda tadqiqot obyekti ko'p bo'lishi mumkin, 

Amaliy tadqiqot reprezentativ bo'lishga majbur emas, u aniq bir

obyektda o'tkaziladi.

«Falsafa», «Iqtisodiyot», «Tarix», 

«Siyosatshunoslik», «Psixologiya» fanlari 

sotsiologiyaning shakllanishiga samarali ta'sir 

ko'rsatadi.

Sotsiologiyaning falsafa bilan uzviy aloqasi 

shunda ko'rinadiki, umumsotsiologik nazariyalar va 

amaliy sotsiologik tadqiqotlar ma'lum metodologik 

asosga  tayanadilar. Shunday asosni esa «Falsafa» 

fani yaratadi. Sotsiologiya «Falsafa»ga nisbatan 

mustaqillikni shunga asoslanib e'lon qiladiki, u o'z 

oldiga ijtimoiy muammolarni, voqelikni ilmiy, 

anglash usuli asosida hal etish vazifasini qo'yadi.

Suqrot (er.av 470–399) - haqida 

Aflotuning «Suqrotni alqab» asari bor, uni faqat 

shu asar orqali bilish mumkin. Sababi, Suqrot 

yozgan asarlari bizga etib kelmagan va u omma 

orasida ijtimoiy fikrlari bilan dong'i ketgan, 

obro` topgan. Suqrot «xusndorlar o'z xusnlariga 

dog' tushirmaslik uchun, xunuklar esa  o'z  

xunukligini  aql-zakovatini tarbiyalash bilan 

bezamoq uchun tez-tez ko'zguga qarab 

tursinlar», deydi. 

U xotiniga «Biz yashamoq uchun yeymiz, 

boylar esa ovqat yemoq uchun yashaydilar» 

deydi.  Suqrotning ijtimoiy qarashlarini yana 

quyidagi misralardan bilsa bo'ladi; “har qanday 

yomonlikning ildizi nodonlikda», «haqiqatni 

o'zingdan izla». «haqiqatga baxs orqali erishish 

mumkin».

Antik dunyo sotsiologiyasi

Aflotun

(er.av

427–347)

-

falsafiy qarashlari «Bazm», «Teetet»,

«Fedon» nomli dialoglarida, siyosiy

qarashlar esa «Davlat», «qonunlar»

nomli

asarlarida

bayon

etilgan.

Aflotun fikricha olamda «g'oyalar

dunyosi» birlamcha bo'lib, moddiy

dunyo esa uning mahsuli, soyasidir.

«g'oyalar dunyosi» zamon va makonga

bog'liq, bo'lmay, mangu harakatsiz va

o'zgarmasdir,

haqiqiy

dunyodir.

«g'oyalar dunyosi»da eng oliy g'oya –

yaxshilik va baxt g'oyasi – xudodir.

Boshqa g'oyalarning hammasi u bilan

bog'liq.

Arastu (er.av. 384–322)ning 

«Metafizika» , «Birinchi falsafa», 

«Fizika», «Jon to'g'risida», 

«Analitika», «Kategoriyalar», 

«Siyosat to`g'risida», «Ritorika», 

«Etika» kabi asarlari bilan 

sotsiologik an'analari rivojiga katta 

hissa qo'shdi.

Uning ta'limoticha, jamiyatning qul va qul

egalariga bo