Proceedings

СЕКЦИЯ I 
TALABALARGA ELEKTR ENERGIYANING AHAMIYATI MAVZUSINI O’RGATISH 
TEXNOLOGIYASI 
Ochildiyeva Yu.B., Babamuratov B.E., Normamatov N.D. 
Ochildiyeva Yu.B., Babamuratov B.E., Termiz davlat universiteti 
Normamatov N.D., Termiz muhandislik-texnologiya instituti 
Dunyo aholisining yildan yilga ko`payishi hisobiga, elektr energiyasi bilan bevosita 
foydalanuvchilar (aholi, firma, zavod, fabrika, kompaniyalar) soni ortayotganligi tufayli hozirda 
butun dunyoda elektr energiyasi tanqisligi vujudga kelmoqda. Shuning uchun ham elektr 
energiyani tejash maqsadida noananaviy energiya manbalari bilan butun dunyo olimlari 
shug`ullanmoqdalar.
Hozirgi kunda xalq xo`jaligi uchun ishlab chiqarilayotgan energiya turlarining asosiy 
qismini neft maxsulotlari, tabiiy gaz, toshko`mir, slanets kabi o`rniga yangidan bino 
bo`lmaydigan, zaxrasi cheklangan, tabiiy boyliklarni iste’moli xisobiga xosil bo`luchi energiya 
tashkil etishi ko`pchilikka ma’lum. 
Ayniqsa, bunday tabiiy boyliklarni sarfi bizni mamlakatimizda katta miqdorni tashkil etadi. 
Agar bashariyat kelajakda xali qo`llanilishi odat bo`lmagan energiya turlaridan: quyosh, 
shamol, dengiz va okeanlar yer osti issiqligi kabi energiya manbaalaridan unumli va arzon 
foydalanishning yangi usullarini kashf qilinmas ekan energetik inqiroz yuz berishi. 
Elektr energetikasi energetika sanoatining quyi tizimi bo'lib, elektr stansiyalarida elektr 
energiyasi ishlab chiqarish va uni elektr uzatish liniyasi orqali iste'molchilarga etkazib berishni 
qamrab oladi. Uning markaziy elementlari elektr stantsiyalari bo'lib, ular odatda ishlatiladigan 
asosiy energiya turiga va buning uchun ishlatiladigan konvertorlar turiga ko'ra tasniflanadi. Shuni 
ta'kidlash kerakki, ma'lum bir davlatda u yoki bu turdagi elektr stantsiyalarining ustunligi, birinchi 
navbatda, tegishli resurslarning mavjudligiga bog'liq. Elektr energetikasi odatda an'anaviy va 
noan'anaviy bo'linadi. 2019-yilda jahon elektr energiyasi isteʼmolining 26,8 foizi qayta 
tiklanadigan energiya manbalari hisobiga, 37,1 foizi esa atom energiyasi hisobidan qoplandi.[1] 
Elektr energiyasi ishlab chiqarish - bu elektr stantsiyalari deb ataladigan sanoat ob'ektlarida 
har xil turdagi energiyani elektr energiyasiga aylantirish jarayoni. Hozirgi vaqtda avlodning turlari 
mavjud. 
Elektr tarmog'i - elektr energiyasini uzatish va taqsimlash uchun mo'ljallangan 
podstansiyalar, taqsimlash qurilmalari va ularni bog'laydigan elektr uzatish liniyalari majmui. 
Elektr tarmog'i elektr stansiyalaridan quvvatni chiqarishni, uni masofaga uzatishni, 
podstansiyalarda elektr parametrlarini (kuchlanish, oqim) o'zgartirishni va uning hudud bo'ylab 
bevosita elektr energiyasi iste'molchilariga taqsimlanishini ta'minlaydi. 
Issiqlik energiyasi sanoati. Bunday holda, organik yoqilg'ining yonishining issiqlik 
energiyasi elektr energiyasiga aylanadi. Issiqlik energetikasi ikkita asosiy turga bo'lgan issiqlik 
elektr stantsiyalarini (IES) o'z ichiga oladi: 
Kondensatsiya (CPP, eski qisqartma GRES ham ishlatiladi); 
Kogeneratsiya (issiqlik elektr stansiyalari, issiqlik elektr stansiyalari). Kogeneratsiya - bir 
stansiyada elektr va issiqlik energiyasini birgalikda ishlab chiqarish; 
IES va CHP o'xshash texnologik jarayonlarga ega. Ikkala holatda ham yoqilg'i yoqilgan 
qozon mavjud va chiqarilgan issiqlik tufayli bug 'bosim ostida isitiladi. Keyinchalik, qizdirilgan 
bug 'bug' turbinasiga yuboriladi, bu erda uning issiqlik energiyasi aylanish energiyasiga aylanadi.
Turbina mili elektr generatorining rotorini aylantiradi - shu bilan aylanish energiyasi tarmoqqa 
oziqlanadigan elektr energiyasiga aylanadi. CHP va IES o'rtasidagi asosiy farq shundaki, qozonda 
isitiladigan bug'ning bir qismi issiqlik ta'minoti ehtiyojlariga ketadi;