Prognozlashning ekstrapolyasiya usuli va uning

«Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya 
va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
3 
300 
(370+300+220+2
80):4=292 
(270+292):2 
=281 
1.07 
4 
220 
(300+220+280+4
20):4=305 
(292+305):2=29
8,5 
0,74 
1996 1 
280 
(220+280+420+3
10):4=307 
(305+307):2= 
306 
0,91 
2 
420 
(280+420+310+1
80):4=297 
(307+297):2= 
302 
1,39 
3 
310 
295 
296 
1,04 
4 
180 
280 
287,5 
0,63 
1997 1 
270 
273 
276,5 
0,98 
2 
360 
275 
274 
1,32 
3 
280 
283 
279 
1,00 
4 
190 
300 
286,5 
0,66 
1998 1 
300 
303 
301,5 
1,00 
2 
430 
305 
304 
1,42 
3 
290 
310 
307,5 
0,94 
4 
200 
312 
311 
0,64 
1999 1 
320 
320 
316 
1,01 
5-jadval
Mavsumiy tuzatilgan indeksni hisoblash
7
 
Год 
1 
квартал 
2 квартал 3 квартал 4 
квартал 
1995 
1.07 
0,74 
1996 
0,91 
1,39 
1,04 
0,63 
1997 
0,98 
1,32 
1,00 
0,66 
7
 
https://studfile.net/preview/5183316/page:4/
 

---

88 
«Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya 
va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
1998 
1,00 
1,42 
0,94 
0,64 
1999 
1,01 
1,37 
Итого 
3,90 
5,50 
4,05 
2,67 
Средний индекс сезонных 
колебаний 
0.975 
1,375 
1,0125 
0,6675 
Скорректированный индекс 
сезонных колебаний 
0,97 
1,37 
1,00 
0,66 
Mavsumiy tebranishlarning o'rtacha indeksi ma'lum chorak uchun 
indekslar yig'indisini ma'lumotlar miqdoriga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi: 1-
chorak uchun: 3,90:4 = 0,975 va hokazo. Mavsumiy tebranishlarning olingan 
o'rtacha indekslari hisobning to'g'riligi uchun tekshiriladi. Barcha choraklik 
indekslarning o'rtacha qiymati 1 dan oshmasligi kerak. Bizning holatda: (0,975 + 
1,375 + 1,0125 + 0,6675): 4 = 1,0075 
Indeks 1 dan katta bo'lgani uchun uni 0,0075 ga kamaytirish orqali tuzatish kerak. 
Yakuniy bosqich - prognoz qilish. Buning uchun ma'lum bir davr uchun 
markazlashtirilgan harakatlanuvchi o'rtachani oling va mavsumiy tuzatilgan 
indeks bilan ko'paytiring. 2000-yil uchun biz 1999-yil 1-chorak 
markazlashtirilgan harakatlanuvchi o'rtacha (316) ni olishimiz va 1-chorak 
mavsumiy tuzatilgan indeksga (0,97) ko'paytirishimiz kerak: 2000-yil 1-chorak = 
316*0,97 = 307. Va hokazo. 
Eksponensial tekislash tenglamaga doimiy tekislash omilini kiritib, so'nggi 
ma'lumotlarga ko'proq ahamiyat beradi. Eksponensial tekislashni hisobga olgan 
holda prognoz tenglamasi quyidagicha yoziladi: Fn=αYn-1+ (1 -α)Fn-1, 
bu yerda Fn - kelgusi davr uchun prognoz; Fn-1 - joriy yil uchun prognoz; α- 
silliqlashtiruvchi omil; Yn-1 - joriy yilda bashorat qilingan ko'rsatkichning haqiqiy 
hajmi. 
Koeffitsient α 0 dan 1 gacha bo'lgan oraliqda bo’ladi. Davom etayotgan 
o'zgarishlarga sezgirlik tekislash koeffitsientining ortishi va ko'rib chiqilayotgan 
davrlar sonining (N) kamayishi bilan ortadi. α va N orasidagi munosabat α =
2
T+1
munosabati bilan tavsiflanadi. Shuning uchun, agar N davrlarning topilgan soni 
bizni qoniqtirmasa, u holda biz o'zimizga mos keladigan qiymatni osongina 
topishimiz mumkin. 
Modellashtirish yangi va kelgusidagi texnik vosita va yechimlarning 
mumkin bo’lgan hodisalarni prognozlashning yetarli darajada samarali vositasi 
hisoblanadi. Iqtisodiy-matematik modeli - boshlang’ich axborotlarni olish va 

---

89