Prolyuvial yotqiziqlari Reja: Tuproq hosil qiluvchi tog’ ona jinslar

Osiyo va boshqa hududlarda) tarqalgan. Ko‘pincha kimyoviy va

mineralogik tarkibi hamda xossalariga ko‘ra dastlabki boshlangich

jinslardan unchalik farq qilmaydi. G‘ovak mayda zarrali

materiallaming asta-sekin zich jinslarga o‘tib borishi elyuviyga

xosdir. Tuproq paydo boiishida elyuviyning ahamiyati uning

xossasi bilan belgilanadi. Karbonatli jinslar elyuviysida ko‘pincha

unumdor (qora tuproq, bo‘z tuproq kabi) tuproqlar hosil boiadi.

Uncha qalin boimagan elyuviyda (0 ‘rta Osiyo va boshqa joylarda)

shag‘al tarkibli tuproqlar keng tarqalgan. Ko‘pincha, to‘rtlamchi

davrga qadarli hosil boigan ohaktoshlar, mergellar, qumtoshlar

singari jinslarning elyuviysi ona jinslar hisoblanadi. Ana shunday

jinslar to‘rtlamchi davr yotqiziqlari bilan qoplanmagan maydonlar

(togii oikalar, Ustyurt platosi)da uchraydi.

Deiyuvial jinslar

Deiyuvial jinslar yoki delyuviy deb, nurash mahsulotlarining yomgir va erigan qor suvlari ta’sirida qiyaliklarning quyi qismlari va tog‘ yonbagirlariga keltirilib, to‘planishidan hosil boiadigan yotqiziqlarga aytiladi. Deiyuvial jinslar materiallari ancha saralanganligi va yaxshi qatlamli boiib, odatda yonbagirga parallel yo‘nalishda joylashuvi bilan farqlanadi. Delyuviy 0 ‘rta Osiyodagi suv ayirgichlaming yonbagirlari va daryo vodiylarining yuqori terrasalarini qoplagan. Ko‘pincha elyuviy va delyuviy chegarasini aniqlash qiyin boiganda, ularni alohida elyuviy-delyuviy guruh iga kiritiladi. Delyuviyning kimyoviy va mineralogik tarkibi dastlabki jinslarga nisbatan biroz o'zgarishi bilan farqlanadi.

Allyuvial yotqiziqlar

Allyuvial yotqiziqlar va allyuviy — doimiy oqar suvlar - daryolar faoliyati bilan bogiiq yotqiziqlardir. Toshqinlar natijasida daryo sohillari va daryo bo‘ylarida ko‘p to‘planadi. Allyuvial yotqiziqlar qatlamli va yaxshi saralanganligi bilan, ko'pincha sohil allyuviysi uchun qatlamli, o‘zan allyuviysiga qing‘ir-qiyshiq qatlamli tuzilish xarakterli. Sohil allyuviysi asosan qumoq va soz jinslardan iborat boiib, qoldiq qayirlarda organic nioddalarga boy allyuviy to‘planadi. 0 ‘zan allyuviysi odatda turli oichamli zarrachalardan iborat qumdan tashkil topgan boiadi. Allyuvial yotqiziqlar uchun mineral donachalaming yaxshi yumaloqlanganligi xarakterli. Ular qadimgi va hozirgi zamon allyuvial jinslarga ajratiladi. Qadimgi allyuvial yotqiziqlar yirik daryolaming sohil usti maydonlarida tarqalgan. Qadimgi allyuviyda shag‘al toshlar ancha chuqurda yotqizilgan. Sirdaryo va Amudaryoning quyi tekislik maydonlarida shag‘al kam yotqizilib, asosan qalin qumdan iborat. Yosh daryo terrasalari uncha qalin boimagan (1-2 m chuqurlikda) qumoqdan iborat boiib, ancha qadimgi terrasalardaesa qumoq va soz jinslar qalin hamda shag‘alli yoki qum qatlami ancha chuqurda joylashadi. Allyuvial yotqiziqlar Amudaryo, Sirdaryo, Qashqadaryo, Zarafshon, Surxondaryo, Chirchiq, Ohangaron, Murg‘ob, Tajan daryolari vodiylarida, sohil va deltalarida keng tarqalgan boiib, ko‘pgina gidromorf tuproqlaming ona jinsi hisoblanadi.