Dengiz yotqiziqlari. Bu jinslar qadimgi dengizlar o‘mida va to‘rtlamchi davrda dengizlar transgressiyasi va regressiyasi natijasida hosil boigan yotqiziqlardan iborat. Dengiz yotqiziqlari odatda qatlamli boiishi, yaxshi saralanganligi va tuzlami ko‘p saqlashi bilan xarakterlanadi. Bu jinslar Shimoliy Muz okeani qirg‘oqlarida, Kaspiy bo‘yi pasttekisligi, Orol dengizi qirg‘oqlariga yaqin pasttekisliklarda keng tarqalgan. Bu jinslaming yer chiqib qolgan joylarida sho‘rlangan tuproqlar paydo boiadi. 0‘rta Osiyoning katta hududlaridagi sho‘r tuproqlar ham asosan ana shu jinslar bilan bog’liq. Eol yotqiziqlari Eol yotqiziqlari shamolning turli tog' jinslari zarrachalarini uchirib olib ketishi va yotqizishi natijasida hosil boiadi. Shamol faoliyati, ayniqsa quruq iqlimli choi zonasida kuchli boiib, qum barxanlari, qum tepachalari, marza qumlari va mo‘tadil iqlimli dengiz qirg‘oqlari hamda daryo vodiylarida o‘ziga xos qum tepalari - dyunalar shaklidagi relyefni yuzaga keltiradi. 0 ‘rta Osiyodagi eol qumlari kelib chiqishiga ko‘ra: 1) tub jinslar - qumtoshlarning nurash mahsulotlarining uchirib to‘planihidan; 2) allyuvial yotqiziqlaming uchirilishi mahsulotlaridan aosil boigan qumlarga boiinadi. Birinchisi - platolar va tog‘ yon bag* ri tekisliklarida, ikkinchisi esa allyuvial tekisliklarda tarqalgan. Qumlarning mexanik tarkibi xilma-xil va o‘zgaruvchan. Eol yotqiziqlari 0 ‘rta Osiyoning Qoraqum, Qizilqum va Mo‘yinqum choilarida, Markaziy Farg‘onada va Balxashkoii atroflarida katta maydonlami egallaydi. Eol qumlari Dnepr va Don havzalarida hamda Kaspiybo‘yi pasttekisligida ham uchraydi. MDHning asosiy cho‘1 zonasi tuproqlari ana shu jinslar ustida paydo boigan. Bular orasida qumli cho‘1 tuproqlari keng tarqalgan.
Xulosa Prolyuvial yotqiziqlar yoki proiyuviy - tog‘li o‘lkalarda bahorda erigan qor suvlari va vaqtinchalik kuchli jala yog‘in suvlari - sel oqimlari natijasida hosil boiadi. Proiyuviy tog‘ yonbag‘irlari va tog‘oldi yoyilma konuslarida keng tarqalgan. Proiyuviy 0 ‘rta Osiyoning tog4 vodiylarida (Farg‘ona, Zarafshon) va shuningdek, tog‘oldi baland tekisliklarida keng tarqalgan. Tog‘oldi konus yoyilmalari ko‘pincha shag‘al va shag‘al - qumli yotqiziqlardan, tog‘lardan uzoqlashgan maydonlarda esa maydaroq tarkibli jinslardan iborat bo‘ladi. 0‘rta Osiyoning yosh tog‘lari tektonik ko'tarilib turganligi sababli, tog" jinslarining kuchli ravishda yuvilib turishi va tog‘oldi hududlarining katta maydonlarida dag4 a I, skeletli prolyuviyning keng tarqalishi xarakterli. Ko‘pincha allyuvial-prolyuvial yoki prolyuvial-delyuvial tarzidagi aralash jinslar ham uchraydi. Prolyuvial-delyuvial jinslar qumoq va chag‘ir-mayda zarrachali yotqiziqlaming qayta yotqizilishidan hosil boiadigan lyossimon jinslardan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar: “Tabiatshunoslik fanidan maruzalar” Qosimov A.X., Axmedova G.J. 2002 “Tuproqlar geografiyasi” A.Xodjimatov, SH.Xolmurodov 2018. Internet saytlari: www.ziyonet.uz www.geoolam.uz www.hozir.tv.uz google tezkor qidiruv brauzeri.
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham: |
