Psixodiagnostika va amaliy psixologiya haqida tushuncha

Ikkinchisi, “Psixodiagnostika” – psixologik tashxisning amaliy jihati bilan bog’liq bo’lgan psixologning maxsus faoliyat doirasini o’z ichiga qamrab oladi.
Bunda, nafaqat ilmiy, nazariy balki, psixodiagnostikani tashkillashtirish va uni amalga oshirish jarayoniga aloqador amaliy masalalar yoritiladi. Uning tarkibini:

• Psixodiagnost sifatida psixolog

  
  

  uchun qo’yiladigan maxsus talablarni aniqlash; O’z faoliyatini malakali tashkil etishda kerak bo’lgan bilim va ko’nikmalar tartibini joriy qilish;

• Psixologning psixodiagnostik metodlarni muvaffaqiyatli va malakali o’zlashtirilishidagi ayrim amaliy shart-sharoitlarni yaratish hamda ularga rioya qilish zarurati;

  
  

• Psixodiagnostik doirada faoliyat ko’rsatadigan psixologni amaliy jihatdan tayyorlash hamda uning kompetentligini baholashda dastur, metod va usullarni ishlab chiqish masalalari tashkil etadi.

  
  

Yuqoridagi nazariy va amaliy masalalar bir-biri bilan o’zaro chambarchas bog’liq bo’lib, ushbu sohadi yetuk mutaxassis bo’lish uchun psixolog, psixodiagnostikaning har ikkala asoslari bilan yaxshi qurollangan bo’lishi kerak. Faqatgina nazariy, amaliy yoki barcha metodlarni ilmiy asoslarini tushuna bilmasdan mutaxassis sifatida ushbu sohada professionalizmga erishib bo’lmaydi.

1.4. Amaliy psixologiya va uning sohalari

Hozirda hayotimizda mavjud bo’lgan barcha fan yo’nalishlarining ahamiyati eng avvalo ularning tadbiqiy xarakteriga bevosita bog’liq bo’lib qoldi. O’zbekistonda ham fundamental hamda ijtimoiy fanlarning rivojlanishiga e’tibor beradigan bo’lsak, ularning hayotiyligi va umrboqiyligi halq turmush farovonligini oshirishga nechog’li ulush qo’sha olishi orqali baholanishini bilish qiyin emas. Masalan, bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tilayotgan bugungi kunda iqtisodiyot fanining har bir yo’nalishida qo’lga kiritilgan ilmiy yangiliklar xalq xo’jaligini u yoki bu tarmog’ida o’z tasdig’ini topmas yoki iqtisodiy samara bermas ekan, uning qiymatini “nolga” teng deyish mumkin.

Bu narsa hozirgi zamon psixologiyasiga ham taalluqli bo’lib, u jamiyatning kundalik talablari va buyurtmasiga qarab o’z tadqiqot yo’nalishlarini belgilamoqda. Bozor munosabatlariga o’tish sharoitida iqtisodiyotni erkinlashtirilishi, marketing xizmatlari yoki boshqaruv tizimini takomillashtirilishi, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi hamda Ta’lim to’g’risidagi qonun ijrosining barchasi inson va uning manfaatlarini ta’minlashga qaratilgandir. Ikkinchi tomondan, buni bevosita amalga oshiruvchilar insonlar yoki ulardan iborat ijtimoiy guruhlar bo’lganligi bois, zamonaviy psixologiya bugungi kungi tadbiqiy sohalarini rivojlantirishni va jamiyatga o’z “mahsulotini” berishidan manfaatdordir.
Alohida ta’kidlash lozimki, amaliy psixologiyadagi “samara” tushunchasi va uni o’lchash mezonlari bilan nazariy psixologiyadagi “samara mezonlari” bir-biridan tubdan farq qiladi. Ya’ni, nazariy xulosalarga bevosita olimlar, shu sohaning mutaxassislari baho bersalar, amaliy psixologiya qo’lga kiritgan yutuqlar va tavsiyalarning nechog’li foydali va samaraligiga bevosita buyurtmachi, ishlab chiqarish sohasining vakili bo’lmish amaliyotchi o’z bahosini beradi. To’g’ri, ko’p hollarda amaliyotchi bilan bir qatorda o’sha buyurtmachi tashkilotda faoliyat ko’rsatayotgan amaliyotchi psixolog ham bu jarayonga bevosita aralashsa-da, uning bahosi va bashoratlari nazariyotchinikidan tafovut hosil qiladi. Agar bugun ishlab chiqarishning barcha ustivor yo’nalishlarini malakali amaliyotchi psixologlar bilan ta’minlay olganimizda edi, mehnat unumdorligi ham, odamlarning o’z mehnatidan manfaatdorligi ham ancha yuqori bo’lgan bo’lardi. Psixologiya fanining XXI asrdagi rivoji, uning ko’proq amaliyotga yo’naltirilganligi, jamiyatning bevosita buyurtmasiga ko’ra malakali psixolog xodimlar tayyorlash jarayonining sifat va miqdor ko’rsatgichlarini tubdan isloh qilinishi bilan tavsiflanadi. Bu uchun eng avvalo, jamiyatda boshlangan barcha ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-mafkuraviy islohotlarni izchil amalga oshirish, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi vazifalarini bajarilishi uchun soha mutaxassislarini safarbar etishga erishish lozim.
Amaliy psixologiyaning asosiy aspektlari va yo’nalishlari bir-biridan tubdan farqlanadi va unga quyidagi:

• psixologik diagnostika;

  
  

• psixologik maslahatlar;

  
  

• psixokorreksiya (psixologik yordam ko’rsatish) bilan bog’liq texnologiyalarni qo’llashlar kiradi.

  
  

Yuqorida qayd etilganlarning har biri amaliy psixologiya sohasini amaliyotga bog’liq jabhalari bo’lib, ularni amalga oshirilish jarayoni ishlab chiqarishni yaxshi tushunadigan mutaxassislarning bo’lishini talab qiladi. Bundan tashqari, amaliy psixologiyaning nazariy sohalari ham mavjud bhlib, ularga siyosiy psixologiya, etnopsixologiya, tashkiliy psixologiya, iqtisodiy psixologiya kabilar kiradi. Bu yo’nalishlar G’arbda ayniqsa, o’tgan asrning 60-yillarini oxiri va 70-yillarining boshida shu darajada rivojlandiki, mutaxassislar, hattoki, psixologiyaning haddan ziyod “nazariylashib ketganligini” tanqid qila boshladilar. Masalan, amerikalik va yevropalik G.Ollport, R.Terner, M.Rozenberg kabi ko’zga ko’ringan psixolog olimlarning fikricha, psixologiya tor tadqiqot laboratoriyalaridan keng amaliyotga, hayotga chiqishi va jamiyatdagi insoniy munosabatlarni takomillashtirishga o’z hissasini qo’shishi lozim bo’lib qoldi. Aynan, shu tariqa psixologik bilimlarning aslida mohiyatan ijtimoiy ekanlik g’oyasi paydo bo’ldi.

Amaliy psixologiyaning asosiy yo’nalishlari:

•