Psixologiya” fаkulteti “amaliy psixologiya”

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.....................................................................36

Kirish
Kurs ishi mavzusi dolzarbligi: Oila va nikoh - bu qiziqish doimo barqaror va keng tarqalgan hodisa. Deyarli har bir jamiyatda, eng ibtidoiy qabiladan tortib zamonaviy rivojlangan davlatning murakkab ijtimoiy tuzilmasigacha oila aniq ifodalangan ijtimoiy birlik sifatida harakat qilgan va harakat qilmoqda.
Oila, bir tomondan, aholining jismoniy va ma’naviy takror ishlab chiqarishini ta’minlashga, ya’ni har qanday ijtimoiy institutning kuchiga ega bo‘lmagan ijtimoiy vazifani bajarishga chaqirilgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, oila uy xo‘jaligini amalga oshiradi va boshqa ijtimoiy funktsiyalar kattalar hayoti davomida uning qadriyatlari va munosabatlarini shakllantirish, qayta baholash omili bo‘lib xizmat qiladi.
Jamiyatning oilaga e’tiborining ortishi zamonaviy demografik rivojlanish bilan bog‘liq. Hatto Rossiyada tug‘ilish darajasi bilan bog‘liq statistik ma’lumotlarga bir qarash ham, bu jarayon juda beqaror ekanligini va ko‘p jihatdan davlat demografik siyosati doirasida amalga oshirilayotgan aniq chora-tadbirlarga bog‘liqligini ko‘rishga imkon beradi. Oila jamiyatning asosiy poydevori bo‘lib, unga barqarorlik va har bir keyingi avlodda aholini to‘ldirish imkoniyatini beradi. Vaholanki, oilaning o‘rni faqat aholining takror ishlab chiqarishi bilan cheklanmaydi, oila jamiyat taraqqiyotiga, uning taraqqiyotiga hissa qo‘shadi. Oila muammolariga e’tiborning kuchayishi sabablari orasida jamiyatning jinoyatchilik, giyohvandlik, o‘z joniga qasd qilish kabi salbiy ijtimoiy hodisalarni yo‘q qilishga intilishi ham bor, chunki oila shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishida rol o‘ynaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev “Eng katta baxt, men buni ming marta qaytarishdan charchamayman, oilamiz tinch bo‘lsin!. Oila kichik vatan, oila tinch bo‘lsa, baxtli bo‘lsa, vatan tinch bo‘ladi. O‘sha baxtli kunlarni, vatanimizning, yoshlarimizning kamolini hozir niyat qilayotganimiz kabi ko‘rish hammamizga nasib etsin!”, — deya ta’kidladilar.¹
“Oila - bu jamiyatning hujayrasi (kichik ijtimoiy guruh), shaxsiy hayotni tashkil etishning eng muhim shakli, nikoh ittifoqi va oilaviy aloqalarga asoslangan, ya’ni, er va xotin, ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar va boshqa qarindoshlar o‘rtasidagi munosabatlar va birgalikda yashovchi va umumiy uy xo‘jaligini yuritish” - oilaning bunday ta’rifi E.G. Eymiller. Ushbu ta’rifda “munosabatlar” asosiy so‘z deb hisoblanishi mumkin, chunki oila - bu oila a’zolari bo‘lgan tizim bo‘lib, uning elementlari ma’lum bir munosabatlar turi bilan bog‘langan: nikoh, ota-bola, qarindoshlik va boshqalar.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Aholiga psixologik xizmat ko‘rsatish va psixologiya sohasida kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori loyihasi e’lon qilindi. Ushbu qaror loyihasida respublikada psixologik xizmat ko‘rsatish va psixologiya sohasida kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirishning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilanishi nazarda tutildi.²
Oila, shuningdek, ijtimoiy institut deb ataladi, ya’ni, odamlar o‘rtasidagi munosabatlarning barqaror shakli bo‘lib, uning doirasida ularning kundalik hayotining asosiy qismi amalga oshiriladi: jinsiy aloqalar, bola tug‘ish, bolalarning birlamchi ijtimoiylashuvi, uy-ro‘zg‘or parvarishining muhim qismi, ta’lim va tibbiy yordam, ayniqsa bolalar va qariyalar. Bundan tashqari, oila hissiy reaktsiyalarning eng kuchli manbai bo‘lib, qulay holatda odamni qo‘llab-quvvatlash, qabul qilish va reaktsiya bilan ta’minlaydi.
Oila va oilaviy terapiyaga qiziqishning paydo bo‘lishining aniq sanasini ajratib bo‘lmaydi, ammo shuni ta’kidlash mumkinki, XX asrning 20-yillarida psixiatrlar, klinikalar va ijtimoiy psixologlar tomonidan oilani tizimli o‘rganish boshlandi. Bu tadqiqotlar ham ta’lim jarayoni, ham oilaning tuzilishi, uning a’zolari o‘rtasidagi munosabatlar, yetakchilik, oiladagi nizolar va ularni bartaraf etish yo‘llarini qamrab oldi. Bu vaqtda terapevtlar so‘zning zamonaviy ma’nosida oilaviy terapiyadan ko‘ra ko‘proq ta’lim, “oilaviy ta’lim” bilan shug‘ullanishgan. Lekin baribir, hamma davrlarda ham oila ilg‘or ijtimoiy tafakkur, ilg‘or siyosatchilar va olimlarning, qadimgi faylasuflardan tortib to hozirgi zamon islohotchilarigacha bo‘lgan diqqat markazida bo‘lib kelgan. Bu ajablanarli emas. Ta’riflardan ko‘rinib turibdiki, oila insonning ijtimoiy faoliyati tizimi, jamiyatning asosiy institutlaridan biridir. U harakatda, nafaqat ijtimoiy-siyosiy sharoitlar ta’sirida, balki uning rivojlanishining ichki jarayonlari tufayli ham o‘zgaradi.
Shuning uchun oila muhim sohalardan biri va ijtimoiy ishning asosiy ob’ektlaridan biridir. Oilani ijtimoiy mehnat ob’ekti sifatida qabul qilishda quyidagilarni hisobga olish kerak: uning tuzilishi, muhiti, faoliyati, an’analari va urf-odatlari. Ushbu kurs ishining ob’ekti - oila. Va mavzu ijtimoiy ishchining oila bilan ishi. Oila zamonaviy jamiyatga xos bo‘lgan barcha ijtimoiy muammolarni o‘zida aks ettiradi.
Zamonaviy oila evolyutsiyaning qiyin bosqichini - an’anaviy modeldan yangisiga o‘tishni boshdan kechirmoqda. Oilaviy munosabatlar turlari o‘zgarmoqda, oilaviy hayotda hokimiyat va bo‘ysunish tizimi, turmush o‘rtoqlarning roli va funktsional bog‘liqligi, bolalarning pozitsiyasi o‘zgarib bormoqda. Ko‘pgina olimlar oilaning hozirgi holatini inqiroz sifatida tavsiflaydilar.
oila va oila va nikoh munosabatlari muammolari doimiy ravishda ijtimoiy psixologiyaning diqqat markazida bo‘ladi, chunki oila tizim sifatida o‘ziga xos, ko‘p jihatdan noyob ta’limdir: kichik guruh va ayni paytda ijtimoiy institut.
Mahalliy va xorijiy psixologlarning ko‘plab ishlari oilani tizim sifatida o‘rganishga bag‘ishlangan: