Psixologiya” fakulteti Ijtimoiy va iqtisodiy fanlar kafedrasi

Norvegiya boshqaruv amaliyotini rivojlanishining tarixiy sharhi

Norvegiya boshqaruvi amaliyoti rivojlanishining tarixiy evolyutsiyasini mamlakat tarixining dastlabki kunlaridan kuzatish mumkin. Oʻzining boy tabiiy resurslariga ega Norvegiyada baliqchilik, oʻrmon xoʻjaligi, togʻ-kon sanoati kabi sohalar azaldan anʼanaga ega. Bu tarmoqlarda boshqaruv amaliyoti dastlab ishlab chiqarish samaradorligini maksimal darajada oshirish va bu tarmoqlarning uzluksiz ishlashini ta’minlashga qaratilgan edi.
Oʻrta asrlarda dehqonchilik jamiyati Norvegiya iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi boʻlgan. Fermerlarning boshqaruv amaliyoti, birinchi navbatda, er va resurslarni bo'lishish va ish jadvallarini tashkil qilish kabi jamoaviy manfaatlar uchun qishloq xo'jaligi faoliyatini muvofiqlashtirish atrofida edi. Menejmentga bunday hamkorlik yondashuvi hamkorlik va jamoaviy qarorlar qabul qilishni ta'kidlaydigan "dugnad" deb nomlanuvchi Norvegiya boshqaruv an'anasining asosini tashkil qiladi.
Norvegiyaning boshqaruv amaliyoti 18-19-asrlardagi sanoat inqilobi davrida sezilarli darajada rivojlandi. Ishlab chiqarishning yuksalishi va texnologiyaning ahamiyati ortib borishi boshqaruvga yangicha yondashuvni taqozo etdi. Norvegiya kompaniyalari boshqa Evropa mamlakatlarida, xususan, Germaniya va Buyuk Britaniyada sodir bo'lgan o'xshash o'zgarishlardan ilhomlanib, ko'proq rasmiy boshqaruv tuzilmalari va amaliyotlarini qabul qila boshladilar.
Bu davrda Norvegiya boshqaruv amaliyotidagi muhim oʻzgarishlardan biri professional sanoat assotsiatsiyalari va uyushmalarining tashkil etilishi boʻldi. Bu tashkilotlar ishchilar manfaatlarini ifodalashda va ish beruvchilar bilan mehnat sharoitlari, ish haqi va nafaqalar kabi masalalar bo'yicha muzokaralar olib borishda hal qiluvchi rol o'ynagan.
20-asr boshlarida Norvegiya ijtimoiy islohotlar va mehnat qonunlarini amalga oshirish bilan ijtimoiy davlatning tez o'sishi guvohi bo'ldi. Bu ishlanmalar boshqaruv amaliyotiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi, chunki ular kompaniyalar rioya qilishlari kerak bo'lgan qoidalarni kiritdi, masalan, eng kam ish haqi qonunlari, maksimal ish vaqti va xavfsizlik standartlari.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi davr Norvegiya boshqaruv amaliyoti uchun burilish nuqtasi bo'ldi. Hukumat neft-gaz sohasini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratgan holda sanoatni rivojlantirish bo'yicha qator tashabbuslarni boshladi. Bu Statoil (hozirgi Equinor) kabi yirik davlat kompaniyalarining tashkil etilishiga olib keldi, bu esa sohadagi murakkablik va xavflarni bartaraf etish uchun boshqaruvning ixtisoslashgan yondashuvini talab qildi.

1960 va 1970 yillarda Norvegiya boshqaruv amaliyoti ko'proq ishtirokchi va inklyuziv yondashuvga o'tishni boshdan kechirdi. Bunga Qo'shma Shtatlar va Skandinaviyada paydo bo'lgan turli xil boshqaruv nazariyalari, masalan, ijtimoiy-texnik tizimlar va ijtimoiy-iqtisodiy nazariyalar ta'sir ko'rsatdi. Norvegiyadagi hamkorlik va jamoaviy boshqaruv an'analari ushbu yondashuvlarga yaxshi mos tushdi va bu ko'plab Norvegiya kompaniyalarida yanada demokratik va ishtirokchi boshqaruv amaliyotlarini qabul qilishga olib keldi.
So'nggi o'n yilliklarda Norvegiya boshqaruv amaliyotida korporativ ijtimoiy mas'uliyat tushunchasi katta o'rin egalladi. Kompaniyalar o'z faoliyatining ijtimoiy va atrof-muhitga ta'sirini hisobga olishlari va barqaror amaliyotlarni qabul qilishlari kutilmoqda. Ushbu siljish barqaror rivojlanishni qo'llab-quvvatlovchi hukumat siyosati va tashabbuslari bilan mustahkamlandi, masalan, Norvegiyada BMT Global Shartnomasi tarmog'ini tashkil etish va Karbon Neytral Norvegiya 2030 tashabbusi.
Norvegiya boshqaruv amaliyotiga globallashuv va global iqtisodiyotning o'zaro bog'liqligi ham ta'sir ko'rsatdi. Norvegiya kompaniyalari xalqaro miqyosda o'z faoliyatini kengaytirdi, bu madaniy va tartibga soluvchi farqlarni boshqarish uchun yangi boshqaruv yondashuvlarini qabul qilishni talab qildi. Bu xalqaro va mahalliy boshqaruv amaliyotlarining o‘ziga xos uyg‘unligini yaratib, Norvegiya boshqaruv an’analariga jahon ilg‘or tajribalarining integratsiyalashuviga olib keldi.

3.