Psixologiya fani predmeti va vazifalari Psixologiyaning tarixan shakllanishi va rivojlanishi

17. Xayvonlarning individual xatti-harakatlari

Ayrim narsalar ortasida murakkab munosabatlarning aks ettirilishi intellektual harakatlarning asosini tashqil etadi. Quyidagi tajriba intellektual harakatga misol bola oladi. Qarganing kozi ongida bitta ichi bosh trubaga ipga boglangan ovqatni, yani bir parcha gosht kiritilgan. Qush ovqatning truba ichiga kirganini, keyin ikki truba ortasidagi ochiq joydan otib, ikkinchi trubaga otib ketganini korib turgan. Shundan keyin qarga darhol trubaning oxiriga yugurib borib, ovqatning trubadan chiqishini kutib turgan. Bu misol yuksak taraqqiy etgan hayvonlar narsalar ortasidagi munosabatlarni payqay olishini va mazkur vaziyatga qarab, ular natijasini oldindan, yani harakat qilayotgan narsalarning qaerda paydo bolishi mumkinligini hisobga ola bilishini korsatuvchi dalildir. Maymunlar intellekti (aql) ularning murakkab masalalarni echa olishlari bilan ajralib qolmay, balki ular faoliyati yonalishi bilan ham ahamiyatlidir. (chunki ular 81 xil ovkat turi bilan ovqatlanadi). Instinktlar va konikmalar tashqi tasurotlarga bir xil javob qaytarish mexanizmi sifatida hayvon organizmini ortiqcha zor berishdan saqlaydi. Hayvon bir necha marta muvaffaqiyatsizlikka uchragan vaziyatlardagina masalani hal qilishning eng yuksak darajadagi usullariga, yani intellekt bilan ish korish usullariga murojaat qiladi. Maymunlarda har qanday narsani sinab koraverish jarayonida konkret amaliy tafakkur sodir boladi. YUksak taraqqiy etgan hayvonlar todasida ozaro munosabatning malum shakli mavjuddir. Hayvonlarning todaga birlashuvi oz navbatida shu toda azolarining ozaro aloqa bog`lashlari uchun zarur “til” ni albatta keltirib chiqaradi. Hayvonlarning qiyofa, suykalish va tovush signallari shaklidagi “tili” mavjud. . Agar sharoit ozgarsa instinktlar foydasiz bolib qoladi. Masalan: qushlarga tuxum orniga boshqa narsani qoyib qoyilsa, bosib yotaveradi. Instinkt har bir turdagi hayvonlar uchun nasldan naslga otib ozgarmay qoladi. Konikma hayvonlarning individual hayoti davomida paydo boladigan harakatlardir. Masalan: organgan it qol ozatilsa, oldingi oyogini beradi, it eshikni oyogi yoki tumshugi bilan ochadi. “oyinga toshadi”, keyingi oyoqlari bilan tikka yuradi, ot aravaga kiradi. Bunday harakatlar konikma deb ataladi. Hayvon instinktiv harakatlar yoli bilan qanday ehtiyojlarini qondirsa, hosil qilingan konikma yoli bilan ham shu ehtiyojlarini qondiradi.