Pul-kredit siyosatini amalga oshirish konsepsiyasi

Reja

1. 
   KIRISH
   
2. 
   ASOSIY QISM
   
   1. 
      Pul-kredit siyosati
      
   2. 
      Pul-kredit siyosatini amalga oshirish konsepsiyasi
      
   3. 
      Pul-kredit siyosati asosiy operatsiyalari
      
   4. 
      Besh yilda O‘zbekiston pul-kredit siyosatida qanday o‘zgarishlar yuz berdi
      
3. 
   XULOSA
   
4. 
   FOYDANILGAN ADABIYOTLAR
   

II. ASOSIY QISM

2.1. Pul-kredit siyosati
Pul-kredit siyosati - hukumatning pul muomalasi va kredit sohasida olib boradigan bosh yoʻli va mamlakat iqtisodiyoti barqarorligini va uning samarali faoliyatini taʼminlashga, pul tizimini lozim darajada mustahkam saqlab turishga qaratilgan chora-tadbirlari. Pul-kredit siyosati davlat iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi boʻlib, odatda, uni Markaziy bank amalga oshiradi. Pul-kredit siyosati orqali muomaladagi ortiqcha pul massasi qisqartiriladi yoki koʻpay-tiriladi, inflyasiyann pasaytirish chora-tadbirlari koʻriladi. Markaziy bank Pul-kredit siyosatini olib borishda pul bozoriga toʻgʻridan-toʻgʻri — oʻzining boshqaruv vakolatlari yordamida va pul emissiyasi orqali taʼsir oʻtkazishi mumkin.
Pul-kredit siyosati bevosita va bilvosita vositalar orqali amalga oshiriladi. Bevosita vositalar — moliyaviy institutlardagi moliyaviy aktivlar narxlari (foiz stavkalari)ni yoki ular haj-mini toʻgʻridantoʻgʻri boshqarish orqali olib boriladi. Markaziy bank tomonidan tijorat banklaridagi mavjud depozit kurinishidagi pullarni hamda ular tomonidan beriladigan kreditlar narxlari va hajmi nazorat qili-nadi. Bilvosita vositalar — Markaziy bank tomonidan moliyaviy institutlar resurslarita bozor mexanizmlari (majburiy zaxiratalablari, ochiq bozordagi operatsiyalar, tijorat banklarini qayta moliyalash va Markaziy bankning hisob stavkasi, tijorat banklaridan depozitlarni qabul qilish va boshqalar) orqali iqtisodiyotdagi pul massasiga taʼsir etiladi.
Markaziy bank foydalanadigan vositalarning har biri foiz stavkalarining oʻsishiga, kreditlash va qarz olish hajmini kamaytirishga, lozim boʻlganda foiz stavkalarini oshirishga yoki, aksincha, tushirishga xizmat qiladi. Ochiq bozordagi operatsiyalar, majburiy eng kam zaxiralarning boʻlishi, hisobga olish siyosati, valyuta siyosati Pul-kredit siyosatining asosiy tarkibiy qismlarini tashkil etadi.
"Pul siyosati" atamasi, odatda, Markaziy bankning faoliyati yoki Markaziy bankga mos keladigan vazifalarni bajaradigan boshqa struktura nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi. Jumladan:
- moliya tizimi, kredit bozori faoliyati sub'ektlari faoliyatini tartibga solish;
-tijorat banklarini litsenziyalash;
-inflyatsiya boshqaruvi;
-pul-kredit siyosatini amalga oshirish;
-davlat byudjeti mablag'larini boshqarish bo'yicha yordam.
Ko'rib chiqilayotgan kontseptsiyaning yana bir nomi "pul siyosati" dir. Markaziy bank va unga o'xshash tuzilmalar faoliyatida muayyan maqsadlar mavjud. Ular nima bo'lishi mumkinligini ko'rib chiqaylik. Pul-kredit siyosatining asosiy vazifalari, umuman, yuqorida qayd etgan CBR funktsiyalariga mos keladi. Quyidagi maqsadlar haqida:
- ortiqcha inflyatsiyani cheklash;
- fuqarolarning ijtimoiy himoyasini ta'minlash;
- asosiy iqtisodiy tarmoqlarni kapitalizatsiya qilishni boshqarish;
- milliy iqtisodiyot to'lovlarining optimal balansini ta'minlash.
Ushbu maqsadlar ko'pgina davlatlarning markaziy banklari, shu jumladan, Rossiya Banki tomonidan belgilanadi. Mamlakatning moliyaviy organlarining bunday yo'nalishini pul siyosati sifatida tasniflashda asosiy yondashuvlarni ko'rib chiqish foydali bo'ladi. Maqsadlar, biz ko'rib chiqqan ro'yxatga muvofiq, bu holatda bir xil bo'lishi mumkin. Mutaxassislar pul-kredit siyosatining ikkita asosiy turini aniqlaydilar:
- konservativ;
- Liberal.
Pul-kredit siyosatining birinchi turi moliya institutlari - xususiy va jamoatchilik faoliyati faoliyatini tartibga soluvchi chora-tadbirlarni amalga oshirishga qaratilgan va kreditlash operatsiyalari dinamikasini cheklashni nazarda tutadi. Shunday qilib, Markaziy bank yuqori foiz stavkasini o'rnatish orqali xususiy moliya institutlari tomonidan kreditlash sharoitida o'xshash o'sishni rag'batlantirishi mumkin. Bu holatda pul siyosatining aniq maqsadlariga erishiladi. Birinchi navbatda, inflyatsiya darajasini pasaytirish, shuningdek, importni qisqartirish bo'yicha bilvosita imtiyozlar hisobiga ijobiy balansni ta'minlash. Ushbu pul-kredit siyosatining turlari korxonalarga soliq yukini oshirish, byudjet xarajatlarining qisqarishi va import o'rnini bosishni optimallashtirishni ham nazarda tutadi.
Liberal pul-kredit siyosati kredit bozorining o'sishini rag'batlantirish, iqtisodiyotda kapital aylanmasini nazorat qilishni kamaytirish, soliq stavkalarini, shuningdek, kreditlar bo'yicha foizlarni oshirishni nazarda tutadi. Markaziy bank asosiy foiz stavkasini pasaytirib, tijorat banklari tomonidan shunga o'xshash ishlarni amalga oshirishni rag'batlantirishi mumkin. Tegishli pul siyosati qoida tariqasida quyidagilarni amalga oshiradi:
- iqtisodiyotni kapitallashuvini oshirish,
- tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantirish,
- to'lovlar balansini optimallashtirish - eksport hajmining oshishi hisobiga.
Qoida tariqasida, bu davlat moliyaviy tizimining hozirgi darajasiga, shuningdek, umuman mamlakatning iqtisodiy rivojlanish dinamikasiga bog'liq. Agar milliy iqtisodiyot rivojlanayotgan mamlakat bo'lsa, Markaziy bank uchun liberal strategiyani tanlash maqbul bo'lishi mumkin: u qoida tariqasida investitsiyalarni rag'batlantiradi, bozorning bo'sh segmentlari doirasida biznes faolligini rag'batlantiradi.
Iqtisodiyotda krizis mavjud bo'lgan taqdirda, davlatning pul-kredit siyosatining maqsadlari o'zgarishi mumkin. Bunday holda, inflyatsiya darajasini pasaytirish kerak bo'lishi mumkin. Yuqorida qayd etilganidek, konservativ pul-kredit siyosati bu maqsadga xizmat qiladi. Uning maqsadlari, aksariyat hollarda, davlatning iqtisodiy ahvolini aks ettiradi. Agar milliy iqtisodiyot dinamik ravishda rivojlansa, pul siyosati ba'zi xususiyatlar bilan tavsiflanishi mumkin - inqirozli tendentsiyalarda - boshqalar. Pul-kredit siyosatini tasniflashning yana bir umumiy mezonidir. Shunday qilib, ular iqtisodni tartibga solishning umumiy va selektiv usullarini ifodalaydi. Keling, ularning xususiyatlarini batafsil ko'rib chiqaylik. Birinchidan, yuqorida qayd etilgan pul siyosati, konservativ va liberal har ikkala turdagi ham umumiy, ham tanlangan bo'lishi mumkin. Shuning uchun moliyaviy tizimni boshqarishga qarashli qarorlar o'rtasidagi farqlar Markaziy bank tomonidan qabul qilingan qarorlarning yurisdiktsiyasi doirasi bo'yicha belgilanadi.
Shunday qilib, agar Markaziy bank umumiy pul-kredit siyosatini amalga oshirsa, uning buyurtmasi davlatda faoliyat yuritadigan barcha kredit va moliya muassasalariga murojaat qiladi. Pul siyosatining maqsadlari va usullari iqtisodiyotda asosiy tarmoqlarni rivojlantirishni rag'batlantirish, davlatning bank infratuzilmasini modernizatsiya qilish zarurligiga bog'liq.
Moliyaviy tuzilmalarning tanlangan siyosati cheklangan miqdordagi kredit va moliyaviy tuzilmalarga Markaziy bank tomonidan qabul qilingan qarorlarning yurisdiksiyasini kengaytirishni nazarda tutadi. Shunday qilib, tanlangan siyosatni amalga oshiruvchi Markaziy bank quyidagilarni amalga oshirishi mumkin:
- hisob-kitoblarga cheklov o'rnatish;
- kreditlash me'yorlarini belgilash;
Tijorat moliyaviy tashkilotlarining samaradorligi uchun alohida mezonlarni belgilash. Bunday holda, Markaziy bankning maqsadi davlatning kredit tizimining muayyan elementlarini optimallashtirish, to'lov infratuzilmasini takomillashtirish, turli to'lov operatsiyalari amalga oshiriladigan standartlarni takomillashtirish bo'lishi mumkin. Amalda, davlat pul siyosatining maqsadlari va vazifalari, ya'ni Markaziy bank yoki shunga o'xshash muassasalar juda tez-tez o'zgarib turadi. Buning sababi shundaki, mamlakat ichkarisida va tashqarisida bo'lgan iqtisodiy jarayonlarda ijtimoiy-siyosiy omillarning ta'siri, texnologik taraqqiyotning o'zgarishi bilan bog'liqdir. Shunday qilib, Markaziy bank barcha belgilangan pul-kredit siyosat turlarini muntazam ravishda va turli xil kombinatsiyalar va tartibda ishlatishi mumkin. Albatta, alohida etarlicha uzoq muddat davomida davlat iqtisodiy jarayonlarni boshqarishning ustuvor usullarini tanlab olishi mumkin va kamroq darajada ular uchun alternativadan foydalanishi mumkin. Biroq, tashqi muhitda sezilarli o'zgarish sodir bo'lganda, Markaziy bank pul-kredit siyosatini amalga oshirishga o'z yondashuvlarini qayta ko'rib chiqishi mumkin. Markaziy bank tomonidan mamlakatdagi iqtisodiy jarayonlarni tartibga soluvchi muayyan vositalarni ko'rib chiqish foydali bo'ladi.

2.2. Pul-kredit siyosatini amalga oshirish konsepsiyasi