Pul va banklar fanidan keys studylar. 1-topshiriq. Quyidagi so’z va birikmalarga ta’rif bering

Nazorat savollari.

1. 
   1. Oltindan pul sifatida foydalanish.- Milliy valyutaning oltin bilan ta’minlanishi baho masshtabi deb ataladi. 1976-1978 yillarda bo’lib o’tgan Yamayka jahon valyuta tizimida oltinni demonitizatsiya qilish tugatildi. Bu oltindan to’lov vositasi sifatida foydalanishni ta’qiqlash. Natijada baho masshtabi dunyo mamlakatlarida bekor bo’ldi, eng oxirgi davlat Shvetsariya baho masshtabini 2011-yilda bekor qildi. Hozirgi davrda muomalga chiqarilayotgan pullar Markaziy bankning aktivlari bilan ta’minlanadi.
   
2. 
   Pul aylanmasini rejalashtirish va prognoz qilish prinsipi.
   
3. 
   Pul aylanmasini nazorat qilish prinsipi
   

Pul tizimlari XVI-XVII asrlarda ishlab chiqarish kapitalistik usulining yuzaga kelishi va qaror topishi munosabati bilan shakllangan, biroq shunday bo’lsa ham, uning ayrim elementlari bundan ancha oldin paydo bo’lgan. Tovar-pul munosabatlari va ishlab chiqarishning kapitalistik usuli rivojlanishi bilan pul tizimida sezilarli o’zgarishlar yuz beradi.

Pul tizimi turlari pul qanday shaklda amal qilishiga bog’liq, ya’ni umumiy ekvivalent - tovar sifatida yoki qiymat belgisi sifatida bo’lishiga qarab quyidagicha pul tizimlar mavjud bo’lgan.

1. Metall pul muomalasi tizimlari.

2. Qog’oz va kredit pullar muomalasi tizimlari.

Birinchi tizimda metall pul bevosita muomalada bo’ladi va pulning barcha funksiyalarini bajaradi, kredit pullar esa metallga almashinishi mumkin;

Kredit va qog’oz pullar muomalaga kiritilishi bilan qog’oz pullar muomalasi tizimi yuzaga kelgan.

Mamlakatda umumiy ekvivalent sifatida qabul qilingan metallga va pul muomalasi bazasiga qarab pul tizimi bimetalizm va monometalizm pul tizimlariga bo’linadi.
2. Oltinning demonetizatsiya qilinishi.- . Valyuta munosabatlarini erkinlashtirish jarayonlari kuchaygani bilan AQSh dollari hamon xalqaro to'lov va zahira vositasi sifatida qolmoqda, oltin yuridik jihatdan to'la demonetizatsiya qilindi. Ammo demonetizatsiya qilingan bo'lsada, u o'zgargan shaklda hamon o'zida valyuta tovari rolini saqlab qolmoqda.

3. Pul shakllari va turlarining evolyutsiyasi.- Pul hozirgi kundagi ko‘rinishi, holati va darajasiga etgunga qadar juda uzoq tarixiy davrni boshidan kechirdi. Er yuzida puldan ayirboshlash vositasi sifatida foydalanib kelinayotganiga etti ming yildan ortiq vaqt bo‘ldi¹. Bu davr ichida dastlabki pullar tovar, buyum, oddiy metall va qimmatbaho metallar ko‘rinishidan hozirgi kunda keng foydalanib kelinayotgan qog‘oz va elektron pullar ko‘rinishigacha etib keldi.

4. 
   To‘laqonli yoki haqqoniy pullar: ularning turlari va evolyutsiyasi.-
   

5. Kredit pullari va ularning turlari: veksel, banknota va chek.- Xalqaro hisob-kitoblarning xususiyatli tomoni shundaki, ushbu hisob-kitoblarda baho va to’lov valyutasi sifatida odatda xorijiy valyutalar ishlatiladi, chunki hozircha umum tan olingan hamda barcha davlatlarda qabul qilinishi lozim bo’lgan jahon kredit pullari mavjud emas

6. Qog‘oz pullarning paydo bo‘lishi va evolyutsiyasi.- Қоғоз пуллар Молия вазирлиги томонидан ёки унинг буюртмаси асосида муомалага чиқарилади.

Қоғоз пуллар давлатга тегишли бойликлар билан таъминланади.

7. Pulning mohiyati.- 1.Пул барча товарлар ва хизматларнинг қийматини ўзида ифода этувчи умумий эквивалентдир.2. Пул мустақил алмашув қийматига эга.3. Пул буюмлашган меҳнатнинг ташқи ўлчовидир.
8. Pul mohiyatining namoyon bo‘lish shakllari.- Qiymat shakllarining evolyutsiyasi. Qiymatning oddiy yoki tasodifiy shakli. Qiymatning to‘liq yoki kengaytirilgan shakli. Qiymatning umumiy shakli. Qiymatning pul shakli

9. Pulning qiymat o‘lchovi funktsiyasi.- Pulning funktsiyalari: qiymat o‘lchovi funktsiyasi; muomala vositasi funktsiyasi; to‘lov vositasi funktsiyasi; jamg‘arish vositasi funktsiyasi; jahon puli funktsiyasi.

10. Pulning muomala vositasi funktsiyasi.- Naqd pullar asosan aholi tomonidan foydalanishi, keyingi yillarda plastik kartochkalarning ko‘plab turlari joriy etilishi, hisob – kitoblarda naqd pulsiz to‘lovlar hajmining ortib borishi kabi holatlar pulning muomala vositasi funksiyasining ahamiyatini pasayishiga olib kelmoqda. Masalan, 1994 – 1997 yillarda Angliya va Fransiyada 10%, Kanada va Germaniyada 7%, AQShda 2% ishchi xodimlargina ish haqlarini naqd pulda olishgan.

Tovarlar sotilganda va xizmatlar ko‘rsatilganda, ular uchun to‘lov kechiktirib amalga oshirilgan barcha holatlarda pul to‘lov vositasifunksiyasinibajaradi

11. Pulning to‘lov vositasi funktsiyasi.- Tovarlar sotilganda va xizmatlar ko‘rsatilganda, ular uchun to‘lov kechiktirib amalga oshirilgan barcha holatlarda pul to‘lov vositasifunksiyasinibajaradi. Demak, sotilgan tovar va ko‘rsatilgan xizmatlar to‘lov jarayonida uzilish bo‘lmasa, pul muomala vositasini bajaradi, agar ushbu jarayon ma’lum davrga uzilishi, ya’ni to‘lov kechikkan holatlarning barchasida, pul avtomatik tarzda, o‘zining to‘lov vositasi funksiyasini bajaradi.
12. Pulning jamg‘arish vositasi funktsiyasi.- Pul o‘zining muomala va to‘lov vositasi funksiyalarini bajarmagan vaqtda jamg‘arma funksiyasini bajaradi. Demak, pullar pul oboroti jarayonida tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning muomala vositasi sifatida namoyon bo‘lmaganda, shuningdek, oldindan ko‘rsatilgan xizmatlar va sotib olingan tovarlar uchun to‘lov vositasi vazifasini bajarmagan paytlarda jamg‘arma funksiyasini bajaradi. Agar, jamiyatda yuz berayotgan iqtisodiy munosabatlar va aholining ijtimoiy – iqtisodiy faoliyatiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, pul asosan jamg‘arma vositasi funksiyasini bajarayotganligining guvohi bo‘lishimiz mumkin.
13. Pulning jahon puli funktsiyasi.- "Valyuta" kategoriyasi milliy va jahon xo’jaligi o'rtasida aloqa hamda o'zaro munosabatlarni ta'minlaydi. Jahon valyuta tizimi jahon pullarini amaldagi shakllariga asoslangandir. Jahon pullari deb xalqaro munosabatlarga (iqtisodiy, siyosiy, madaniy) xizmat ko'rsatuvchi pullarga aytiladi.

Davlatlarni pul birligini toping

Davlat nomi