Pul va banklar fanidan mustaqil ishi

Talab inflyatsiyasi. Inflyatsiyaning bu an‘naviy turi talab oshib ketganda 
yuzaga keladi. Ishlab chiqarish sohasi aholining talabini to`la qondira olmaydi, 
taklifga nisbatan talab oshib ketadii. Natijada tovarlar bahosi o`sadi. Kam 
miqdordagi tovarlarga ko`p pul massasi to`g`ri keladi. 
Inflyatsiyada nafaqat chakana baxo, balki ulgurji baxo ham oshib boradi. 
G‘arb mamlakatlarida inflyatsiyaning asosiy ko‘rsatkichi qilib chakana 

---

29 
baxolarning o‘zgarishi (oshishi) qabul qilingan. Agar ma‘lum davrda baxolar ikki 
marta oshsa, pul ham ikki marta qadrsizlangan deb hisoblanadi. Chakana 
baxolar o‘sishini hisoblash maxsus davlat organlari tomonidan aniqlanadigan baxolar 
indeksiga asoslanadi. Baxolar indeksini hisoblashning boshlang‘ich nuqtasi
sifatida (yuz foiz deb) bazis yili olinadi va joriy yilda baxolar o‘zgarishi, 
o‘rtacha yillik o‘sish sur‘ati hisoblanishi mumkin. Baxolar indeksi bu joriy yildagi 
tovarlar va xizmatlar baxosi yig‘indisi, ya‘ni tovarlar bozor savati baxosining shu 
tovar va xizmatlarning bazis yildagi umumiy baxosi, ya‘ni bozor savati 
baxosiga nisbati sifatida aniqlanishi mumkin. Yuqoridagi fikrni quyidagi
formula orqali ifoda qilish mumkin.
𝐵𝐼𝑗𝑜𝑟𝑖𝑦
=
𝐵𝑆𝑗𝑜𝑟𝑖𝑦 
𝐵𝑆𝑏𝑎𝑧𝑖𝑠 
Bunda: 
𝐵𝐼
𝑗𝑜𝑟𝑖𝑦 
-joriy yilda baxolar indeksi 
𝐵𝑆
𝑏𝑎𝑧𝑖𝑠 
- bazis yildagi bozor savati baxosi 
𝐵𝑆
𝑗𝑜𝑟𝑖𝑦 
- joriy yildagi bozor savati baxosi 
Baxolar indeksini hisoblashda iste‘mol tovarlar baxosining indeksi katta 
ahamiyatga ega. Baxolar indeksi turli usullarda baxolar darajasini solishtirishga 
imkon beradi. Joriy yildagi baxolar indeksi bazis yildagi baxolar indeksiga 
nisbatan oshishi- inflyatsiya deb nomlansa, ― Baxolar darajasining oshishi‖dan, 
baxolar 
indeksining 
kamayishideflyatsiya ya‘ni baxolar 
darajasining 
kamayishidan dalolat beradi. 
Shuni ta‘kidlash 
kerakki, 
bu 
usul 
hamma 
vaqt 
ham 
masalan 
inflyatsiyaning o‘sish sur‘atlari yuqori (har kuni, oyda o‘zgarib boradigan ) 
bo‘lsa, qulay hisoblanmaydi. << 70 lar qoidasi >> aholi jamg‘armalarining, 
real yoki milliy maxsulot hajmining ikki marta oshishi uchun necha yil kerak 
ekanligini to‘g‘ri aniqlab berishga imkon beradi.