Q. Rahmonov Sh. K. Narbayev Z. M. Muqimov yer resurslarini
Download 3.16 Mb. Pdf ko'rish
|
|
GLOSSARIY
A g ra r islohotlar - Yerga egalik qilish, xo'jalik yuritish usullarini o'zgartirish, yerni turli mulk obyektiga aylantirish, qishloq fermerlashtirish, tomorqa xo'jaligini kengaytirish, ijara munosabatini rivojlantirish chora-tadbirlari o'tkaziladi. «A utoC A D » - yer uchastkalariga b o ig a n huquqlarni ro'yxatga olishda foydalanilgan kompyuter dasturi B ozor iqtisodiyoti - tovar-pul munosabatlariga asoslangan, turli mulkchilikka ham da iqtisodiy erkinlikka tayangan va raqobat vositasida boshqarilib turuvchi dem okratik iqtisodiyot. B ozor iqtisodiyoti m odellari - bozor iqtisodiyotining turlari. Bozor iqtisodiyot modellarining iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarga xos bo'lgan aralash iqtisodiyot, ijtimoiy bozor xo ‘jaligi va korporativ iqtisodiyot ko'rinishlari mavjud. B ozor iqtisodiyotiga o ‘tish - an’anaviy va rejali buyruqbozlik tuzumidagi iqtisodiy munosabatlardan bozor munosabatlariga o ‘tish jarayoni. B ozor k o n y u k tu rasi - muayyan davrdagi bozor holati; bozorda muvozanatning mavjudligi yoki buzilganligi bilan harakterlanadi. B ozor m uvozonati - bozordagi talab va taklifhing miqdoran va tarkib jixatidan bir-biriga muvofiq kelishi. Bozor muvozonati bir laxzalik (o'zgarmas taklifda), qisqa muddatli (tashkilot yoki firmalarning o ‘zgarmas miqdori va ishlab chiqarish xajmining o'zgarishi) va uzoq muddatli (iqtisodiy shart-sharoit tashkilot, firmalar va mavjud talabning zamonaviy darajasiga muvofiq kelganda) bo'lishi mumkin. Bozor - Sotuvchilar bilan xaridorlar o'rtasidagi tovar ayirboshlash munosabatlari; ishlab chiqarish bilan iste’molni o ‘zaro bog'lovchi mexanizm. B ozor in fratuzilm asi - bozorda tovarlar xizmatlaming erkin harakatini ta ’minlaydigan muassasalar, tashkilotlar majmui. B ozor isloxoti - davlatning bozor iqtisodiyotiga o'tishini ta ’minlashga qaratilgan ijtimoiy, iqtisodiy chora tadbirlari tizimi, iqtisodiy isloxotlarning tarkibiy qismi. 143 D avlat y e r k a d a stri - yerlarning tabiiy, x o ‘jalik, huquqiy rejim i, toifalari, sifat xususiyatlari va qimmati, yer uchastkalarining o ‘rni va o'lcham lari, ularning yer egalari, yerdan foydalanuvchilar, ijaraga oluvchilar va m ulkdorlar o'rtasidagi taqsim oti to ‘g ‘risidagi zaruriy ham da aniq m a’Iumotlar va hujjatlar tizimi; Y er u ch a stk a si - qayd etilgan chegaraga, huquqiy rejim ga va boshqa tavsiflarga ega bo'lgan davlat yer kadastri xujjatlarida aks ettirilgan muayyan qismidir. Y er u c h a stk a la rig a b o 'lg an d a v la t r o ‘yx at (re e str) h u q u q i - yer uchastkalariga bo'lgan huquqning davlat ro'yxatiga olish xujjatlar tizim i b o'lib, unga ko'chm as mulkka tegishli bo'lgan huquq, ham da yer uchastkalarining ta ’riflari va boshqa yuridik m a’Iumotlar kiradi. Y er u c h a stk a la ri bilan o p era tsiy a qilish - uchastkaga b o'lgan huquqni o'rnatish, o'zgartirish, boshqaga berish, cheklash va tugatish hisoblanadi. Y er u ch a stk a sin i ija ra g a olish - yer uchastkasidan ijara shartnomasining shartlari bo'yicha vaqtincha haq evaziga foydalanish; Y er u ch a stk a sin i ija ra g a beru v ch i - yer uchastkasini belgilangan tartibda ijaraga bergan yuridik yoki jism oniy shaxs; Y er u c h a stk a sin in g egasi - yer uchastkasidan yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni obodonlashtirish ham da dehqon xo'jaligini, shuningdek jam oa bog'dorchiligi va uzum chiligini yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqida foydalanuvchi fuqaro; Y er uchastk asig a b o ‘lgan h u q u q la rn i d av lat r o ‘y x a tid a n o 'lk az ish - yuridik va jism oniy shaxslarning yer uchastkasiga bo'lgan huquqlarining vujudga kelishi, boshqa shaxsga o'tishi, bekor qilinishining davlat tom onidan e ’tirof qilinishi va tasdiqlanishi yuridik akti; Y er u ch a stk la rig a y u rid ik va jism oniy sh a x slarn in g m u lk h u q u q i - savdo va xizmat ko'rsatish sohasi obyektlari ular joylashgan yer uchastkalari bilan birga xususiylashtirilganda qonun xujjatlarida belgilangan tartibda, chet el diplomatiya vakolatxona yer uchastkalarini sotganda vujudga keladi, 144 Y er uchastk asig a garov h u q u q i - majburiyatni bajarish (taminlash) usuli bo ‘lib, o'rnatilgan tartib qonuni asosida, yer uchastkasiga b o ig a n huquq boshqa shaxsga o ‘tadi. Y e rla rn in g hosildan qolishi - yerlar xususiyatlarining tabiiy va antropogen ta ’sirlar natijasida yomonlashuvi; Y e rla rn in g ifloslanishi - tuproqlarda tarkibida kimyoviy birikmalar, radioaktiv elementlarning atrofdagi tabiiy muhitga, tuproq unumdorligiga va inson so g lig ig a zararli ta ’sir ko'rsatadigan miqdorlarda mavjudligi. Y er u ch a stk a si garovi (ipotekasi) - yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan yer uchastkasini yoki unga b o ‘lgan huquqni majburiyatni ta ’minlash sharti bilan boshqa shaxsga o'tkazilishi; Y er nizosi - yer munosabatlari sub’ektlari o ‘rtasidagi, xususan yer uchastkasi yoki uning bir qismining qaysidir shaxsga mansubligi, shuningdek servitutning belgilanishi v a yer uchastkasiga b o ig a n huquqlarning cheklanishi borasidagi nizolar; Y er u ch a stk a si - yer sirtining qayd etilgan berk chegaraga, maydonga, joylashish m anziliga, huquqiy rejim ga hamda davlat yer kadastrida aks ettiriladigan boshqa xususiyatlariga ega b o ‘lgan qismi; Y er fondi - yer sirtining, xususan suv obyektlari tubining 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat chegarasi, Q oraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, tum anlar, shaharlam ing m a’m uriy chegaralari ichidajoylashgan qismi; Y e r tuzish - yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilishni tashkil etishga, yer resurslarini hisobga olish va baholashga, qulay ekologik muhitni vujudga keltirishga va tabiiy landshaftlami yaxshilashga, yer tuzishning hududiy va ichki xo'jalik rejalarini tuzishga qaratilgan tadbirlar tizimi; Y e rla rn in g to ifalari - yer fondining yer uchastkalari ularning asosiy maqsad vazifalari bo'yicha kiritilgan qismlari; Y e r m onitoringi - yer tarkibidagi o'zgarishlam i o ‘z vaqtida aniqlash, yerlarga baho berish, salbiy jarayonlarning oldini olish va oqibatlarini tugatish uchun yer fondining holatini kuzatib turish tizimi; 145 Y er u c h a stk a si bilan bo g ‘liq b itim la r - jism oniy va yuridik shaxslarning yer uchastkalariga bo'lgan huquqlarini belgilash, o'zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan harakatlari; K o 'c h m a s m u lk - yer uchastkasidagi ustki va uning ostidagilar, k o ‘p yillik ekinlar, daraxtzorlar, ham da bino va inshootlar (O 'zbekiston Respublikasi grajdanlik kodeksining 83 bandi). H u q u q n i guvohlovchi x u jja t - Yer uchastkasiga bo'lgan huquqni guvohlovchi xujjat bo'lib, bu yer uchastkasidan foydalanish, meros qilib qoldiriladigan, umrbod foydalanish, yer uchastkasiga mulk huquqi beruvchi guvohnoma (davlat orderi), oldi- sotdi shartnomasi, hadya etish, meros qilib qoldirish, ijara haqidagi shartnoma, servitut, sud qarori yoki saqlash haqida xujjat yoxud boshqa xujjatlar bo'lishi mumkin. S e rv itu t - qo'shni bo'lgan yer uchastkalaridan cheklangan tarzda foydalanish huquqi. Yer uchastkasini saqlash shartlari uning huquqiy m aqomiga kiritilib, u davlat ro'yxatidan o'tqazilishi lozim va yer uchastkasi boshqa shaxsga o'tganida saqlab qolinadi. M ulkiy islohotlar. Bunda mulkchilik m unosabatlar o'zgartirilib, davlat mulki monopoliyasi tugatiladi, uning hisobidan boshqa mulklar, xususan jam oa, xissadorlik mulki va xususiy mulk rivojlanadi; Ijtim o iy b o zo r xo‘jaligi m odeli - yuksak texnologiyaga va inson om ilining kuchiga tayanib yuqori mehnat unumdorligini, umaman, bozom ing to 'k in bo'lishini ta ’minlaydi. T u p ro q sifatini n o rm a la sh tirish - tuproqlar unumdorligi, yerlarning ifloslanishi va buzilishi sohasida norm alam i belgilash S u g 'o rila d ig a n y e rla r - yerlarni sug'orish uchun yetarli miqdordagi suv resurslariga ega sug'orish manbai bilan bog'langan doimiy yoki vaqtinchalik sug'orish tarm og'i mavjud bo'lgan qishloq xo'jaligi va boshqa m aqsadlarga m o'ljallangan yerlar 148 T u p ro q u num dorligi - tuproqning qishloq x o ‘jalik o'sim liklarining to ‘yimli moddalar, havo, suv, issiqlik, biologik va fizikaviy-kimyoviy muhitga b o ig a n talabini qondirish, qishloq xo‘ja lik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olishni ta ’minlash xususiyati; M eros qilib qoldirilad ig an y e r uchastkasiga u m rb o d egalik qilish h u q u q i - fuqaroning hayot davrida amal qiladigan va uning merosxo'rlariga belgilangan tartibda o'tkazilishi mumkin b o ig a n yer uchastkasidan yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni obodonlashtirish ham da dehqon xo'jaligini, shuningdek jam oa bog‘dorchiligi va uzumchiligini yuritish uchun foydalanish huquqi; Q ishloq xo‘ja lik y e rla ri - qishloq xo'jaligi ahamiyatidagi yerlarning bevosita qishloq x o ‘ja lik mahsulotlari ishlab chiqarish uchun yoki yem-xashak bazasi sifatida foydalanilayotgan yohud foydalanilishi lozim b o ig a n asosiy qismi; Qishloq xo‘jalik yerlari haydaladigan yerlar, k o ‘p yillik daraxtzorlar, bo‘z yerlar, pichanzorlar va yaylovlardan tashkil topadi. 149 |
