Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

5.4. ISHLATISH SHAROITIDA MASHINA DETALLAMNING 
YEYILISHI VA UNI OLDINI OLISH
5.4.1. ISSIQ IQLIM SHAROITIDA VA YUQORI 
CHINGLIKDA ISHQALANISH 
QISMLARINI ISHLATISH XUSUSIYATLARI
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida ishlatilayotgan texnologik ma- 
shina va jihozlarning ishlash sharoitlarining umumiylik tomonlaridan 
tashqari o ‘ziga xos xususiyatlari ham bor. Jumladan, sovuq va issiq, 
nam va quruq, changli va toza, agressiv va passiv muhitli bir-biridan 
tubdan farq qiluvchi sharoitlarni shu sharoitda foydalanishga m o‘l- 
jallanayotgan mashinani nafaqat loyihalashda va tayyorlashda, balki 
ishlatish mobaynida ham inobatga olish kerak. Masalan, aniq rezba- 
larni ochishga mo'ljallangan dastgohdan jilvirlash ishlarida foyda- 
lanilsa, uning ishqalanish qismlari abraziv yeyilishga dastgoh tezda 
aniqligini yo‘qotadi. Hattoki, bunday datsgoh yonida jilvirlash ishla- 
rini bajarish maqsadga muvofiq emas. Shuningdek, datsgoh bir xil 
turdagi ishni bajarish uchun, lekin farqli yuklanish bilan ishlatilsa 
.ham uning aniqligi pasayishi mumkin. Masalan, uzun vintlarga ishlov 
beradigan datsgohda kalta vintga ishlov berilsa bu datsgohning yurish 
vintini bir qismi ko‘proq yeyilib keyinchalik uzun vintlarga yuqori 
aniqlikda ishlov berishga yaroqsiz holga keladi.

---

0
‘zbekiston sharoitida yuqoridagi ekstremal sharoitlardan issiq 
va changli muhit eng xarakterli hisoblanadi. Ochiq sharoitda ishlov- 
chi mashinalar ko‘p kuchli quyosh nuri ostida, issiq va quruq havoda, 
changli muhitda ishlaydi.
Issiqda havo zichligining kamayishi tufayli ichki yonar motor- 
larning ishlashi yomonlashadi, ya’ni quw ati va yoqilg‘i tejamkorligi 
pasayadi, moydonlardagi moylar qizib sifati buziladi va ishqalanish 
zonasidan oqib ketadi, natijada, ishqalanish juftligining yeyilishi 
tezlashadi.
Quyosh harorati ostida qurigan tuproq transport vositalari yuiganda 
va shamol (hattoki shabada) bo‘lganda yerdan to ‘zib ko'tarilib havoni 
changlaydi. Changda 82 %ga qadar o ‘ta qattiq kvars va korund mod- 
dalari bo‘lib ular ishqalanuvchi sirtlami abrazivli yeyilishiga sabab bo‘- 
ladi. Yoz kunlari yo‘llarda havodagi chang miqdori 1500—2000 mg /m