Qabul qildi: Ishmuhamedov A

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
Dasturiy injinering fakulteti 
Axborot Texnologiyalarining Dasturiy Ta’minoti kafedrasi 
Dasturiy injiniringga kirish 
Amaliy ish №1 
Topshirdi: Isrofilov K.
Qabul qildi:Ishmuhamedov A.
Toshkent 2022
Mavzu: Amaliy ishlar tahlili, masalalar tahlili XP-amliyotlari va tasavvur hos

---

Dasturiy maxsulot sifatini taiminlash masalasini qo'yilishi, mutaxassislar sifat ko'rsatkichlarini 
aniqlash, keyin esa bu ko'rsatkichlarni qoniqtiradigan optimal echimni topishga keltiriladi. 
Testlash, dasturiy taiminotni ishlab chiqish sifatini taiminlashning eng qatiiy, keng tarqalgan 
usullaridan biri bo'lib, u dasturiy maxsulot sifatini taiminlash samarali vositalaridan xisoblanadi. 
Texnik nuqtai – nazardan, testlash mailum berilgan kattaliklar qiymatlarida ilovalarning bajarilishi 
va olingan natijalarni,oldindan aniq bo'lgan (etalon) qiymatlar bilan ilovalarning turli xossalarini va 
xarakteristikalarini mosligini aniqlash uchun taqqoslashdan iboratdir.
Dasturiy maxsulot sifati dasturiy maxsulot buyurtmachisi, dasturchi- testlovchi, qo'llovchi 
mutaxassis – muxandislar, marketing bo'yicha mutaxassislar, o'rgatuvchi va sotuvchi 
x.k.mutaxassislar, maxsulot qanchalik “yaxshi” ligini belgilaydigan xossalar majmuasidir. Dasturiy 
maxsulot ishlab chiqish jarayonining asosiy fazasi bo'lmish – testlash (ilova dizayni – kodni ishlab 
chiqish – testlash) dasturiy maxsulot ishlab chiqishning asosiy murakkab qismi xisoblanadi.
Testlashni amalga oshirish uch bosqichdan iboratdir.
•Test majmuasini (test svite) qo'lda yoki aniq testlash muhiti uchun avtomatlashgan generasiya 
(testing environment) yaratish.
•Test monitori tomonidan boshqariladigan (test monitor, Test driver) testlarda dasturni tekshirish 
vatestlash natijalarini (test log) protokolini olish.
•Dasturning testlar majmuasi qiymatlari bo'yicha olingan natijalarni testlashni davom ettirish yoki 
to'xtatish xaqida echim qabul qilish uchun baxolash.
Testlashning asosiy muammosi dasturni amalga oshirish to'g'riligi xaqida xulosa chiqarish uchun 
testlar to'plami etarliligini va shu bilan birga shunday xususiyatga ega bo'lgan testlar to'plamini 
topishdan iboratdir. Yana shuni aytish mumkinki
- dasturni hamma kirish qiymatlari uchun testlab bo'lmaydi;
- dasturni hamma yaratish yo'llarida testlab bo'lmaydi.
Demak, intuitiv tasavvurimiz asosida dasturni tekshirishga imkon beruvchi testlar majjmuasini 
tanlash kerak.
Testlarga bo'lgan talab shundan iboratki, dastur ularning hech qaysisida to'xtashi va siklga tushib 
qolmasligi kerak.
Dasturiy taiminotning testlashning turlarini qo'yilgan maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi 
guruxlarga ajratish mumkin.
1. Funksional;
2. Nofunksional;
3. O’zgarishlar bilan bog'liq;
Funksional testlar funksiyalar, ularning xususiyatlari va shu bilan birga boshqa tizimlar bilan 
bog'lanishlarga asoslanadi va testlashning hamma darajalaridaberilishi mumkin: komponentali 
yoki modulli (component unit testing), integrasiyalashgan (integration testing), tizimli (system 
testing) va qabul qiluvchi (Acceptance testing).testlashning funksional tizimning tashqi tutishini 
ko'rib chiqadi, quyida funksional testlar eng ko'p tarqalganlarini keltiramiz;
•funksional testlash (functional testing)

---

• xavfsizlikni testlash (security and Access control testing)
• bog'lanishlarni testlash (Interoperability testing)
Testlashning funksional (nofunksional)bo'lmagan ko'rinishi. Nofunksional testlash, dasturiy 
taiminotning turli kattaliklar bilan o'lchanishi mumkin bo'lgan xarakteristikalarini aniqlash uchun 
zarur testlarni tavsiflaydi. Umuman olganda bu “tizim qanday iglashini” testlashdir. Quyida 
funksional testlash turlarini keltiramiz:
• unumdorlikni testlovchi turlar:
- yuklamali testlash (Performance and Load Testing)
- stressli testlash (Stress testing)
- qatiiylik yoki ishonchlilikni testlash (Stability Reliability testing)
- xajmli testlash (Volume testing)
• o'rnatishni testlash (Installation testing)
• foydalanish qulayligini testlash (Usability testing)
• rad etish va tiklashni testlash (Failover and Recovery Testing)
• konfigurasiyalashni testlash (Configuration Testing)
O’zgarishlar bilan bog'liq testlash turlari.
Testlash uchun ideal testlash ko'rsatkichlariga bo'lgan talablarni va (xususiy) ko'rsatkichlarni 
ko'rib chiqish kerak. Ideal ko'rsatkichlarga talablar quyidagichadir;
1. Ko'rsatkich etarli bo'lishi, yaini berilgan dasturni testlash uchun testlar soni etarli ekanligini 
ko'rsatishi kerak;
2. Ko'rsatkich to'liq bo'lishi kerak, yaini xatolik yuz berganda xatoni testlar ichida ko'rsatuvchi test 
mavjud bo'lishi kerak;
3. Ko'rsatkich ishonchli bo'lishi, yaini ixtiyoriy ikkita (uni qoniqtiruvchi) testlar majmuasi bir vaqtda 
dastur xatosini ko'rsatishi yoki ko'rsatmasligi kerak;
4. Ko'rsatkich oson tekshiriladigan bo'lishi kerak, yaini test hisoblari. Shuning uchun xam umumiy 
ideal ko'rsatkichga real xaqiqiy xususiy ko'rsatkichlar orqali erishiladi.
Ko'rsatkichlar sinflari;
1. Tizimli (struktura) ko'rsatkichlari, dastur tuzilishi haqidagi mailumotdan foydalanadi (“oq quti” 
ko'rsatkichi)
2. Funksional ko'rsatkichlar dasturiy maxsulotga bo'lgan talablardan kelib chiqadi (“qora quti” 
tushunchasidan kelib chiqadigan ko'rsatkichlar). U, dasturiy maxsulotda buyurtmachining 
talablari bajarilishi darajasini nazorat qilishni taiminlaydi. Bu, maxsulotga bo'lgan talablar, 
testlanadigan dasturiy ilovani tashqi muxit bilan aloqasini belgilaydi. Funksional testlashda, 
asosan “qora quti” modelidan foydalaniladi. Funksional testlash muammosi – bu eng avvalo 
uning qiyinligidadir, chunki dasturiy maxsulotga bo'lgan talablarni o'z ichiga olgan xujjatlarga 
ko'ra (Software requirement, specification, Functional specification va x.k.) qoida bo'yicha etarli 

---

darajada qayta xajmga egadir; shunga qaramasdan kerakli tekshirish xamma narsani o'z ichiga 
olgan bo'lishi kerak.
Quyida funksional ko'rsatkichlarning xususiy ko'riniishlari keltirilgan.
- Spesifikasiya bo'limlarini testlash (xar bir bo'lim)
- Kirish mailumotlari sinflarini tustlash Qoidalarni testlash (xar bir qoidani tekshirish)
- Chiqish mailumotlar sinflarini testlash
- Funksiyalarni testlash
3. Stoxastik testlash krsatkichlari, stoxastik gipotezani tekshirish vositalari yordamida, 
testlanayotgan ilova berilgan xossalarga ega ekanligi aniqlanadi.
4. Mutasiya ko'rsatkichlari, Monte Karlo yondashuvi asosida dasturiy maxsulot xossalarini 
tekshirishga asoslanadi. Strukurali ko'rsatkichlar. Strukturali ko'rsatkichlar, dastur “model”ning “oq 
quti” ko'rinishidan foydalanadi, bu esa o'z navbatida dastur kodini yoki dastur spesifikasiyasini 
(oqimli boshqaruv grafi ko'rinishida) bo'lishini talab qiladi. Strukturali mailumot dastur ilovasi 
moduli va tizimlarini ishlab chiquvchilar uchun tushunarlidir, shuning uchun xam, bu sinf 
ko'rsatkichlari ko'pincha modulli va integrasiyali testlash bosqichlarida foydalaniladi (unit testing, 
integration testing).
Strukturali ko'rsatkichlar asosiy element operator, shoxobchalar va yo'llarga asoslanadi:
• komandalarni testlash ko'rsatkichi sharti
• shoxobchalarni testlash ko'rsatkichi sharti
• yo'llarni testlash ko'rsatkichi sharti funksional ko'rsatkich – dasturiy industriya uchun eng muxim 
testlash ko'rsatkichidir.
- dastur va spesifikasiyalar uchun kambinasiyalangan ko'rsatkichlar.
Stoxasik ko'rsatkichlar. Stoxastik testlash murakkab dasturiy majmualarni, testlashda qo'llaniladi.
Mutasiyali ko'satkich. Bu yondashish dasturdagi kichik xatolar asosida, dasturda kolgan xatolar 
aniqlashga asoslangan. Bu yondashish quyidagi tushunchalarga asoslangan:
- mutasiyalar – dasturdagi kichik xatolar;
- mutantlar – bir-biridan mutasiyalari bilan farqlanuvchi dasturlar.
Mutasiyali testlash usuli – bu ishlab chiqilayotgan dasturga, suniiy ishlab chiqilgan mutant – 
dasturlar kiritiladi, so'ngra dastur va mutantlar bitta testlar majmuasida tekshiriladi.