Qadaǵalaw sawalları

Qadaǵalaw sawalları

1.Balalar folklorındaǵı ertekler, ańızlar hám basqa da etnogaafiyalıq  materiallardı xalıq arasınan jıynalıwı hám bastırıp shıǵqrılıwında  qaysı ilimpazlar  miynt  etti?

2.Folklor sózi qaysı tilden alınǵan hám qanday máni ańlatadı?

3.Folklor deginimiz ne?

4.Balalar folklorın túrlerge ajratıń

5.Besik jırınıń tárbiyalıq áhmiyetı qanday?

6.Naqıl-maqallardı ne ushın qollanamız?

7.Balanı durıs sóylewge, tilin shınıqtırıwda jańıltpashtıń tárbiyalıq kúshi nede ?

8.Jańıltpashtıń tárbiyalıq kúshi  nede?

9. Ertek- degenimiz ne?

Ertekler qanday túrlerge bólinedi?

10.Dástanlarda balalardı tárbiyalawda qanday ideyalar jámlengen ?

Juwaplar

1. Balalar folklorındaǵı balalardı tárbiyalawǵa úlken áhmiyeti bar geypara ertek, ańızlar, etnografiyalıq materiallar A.Divaev, N Ostraumov, I.Bilyaev hám basqada ilimpazlar tárepinen jazıp alınǵan. Bulardan keyingi belgili ilimpazlar N.A.Baskakov, A.A.Sokolov, N.Dáwqaraev, Q.Ayımbetov, U.Kojurov, S.Kamalov, Q.Maqsetov, N.Japaqov, A.Karimov hám basqalar ózleriniń folklordı jıynaw boyınsha shólkemlestirgen ekspeditsiyalarında balalar ádebiyatınıń folklorın bayıttı. Bul jıynalǵan hám baspa sózde shıǵarılǵan folklorlıq miyraslar balalardı keleshekke tárbiyalawda áhmiyeti ullı. Bul miyraslar balalardı xalqımızdıń tariyxın, úrp-ádetin, mádeniyatın, ekonomikasın úyreniwde ǵáziyne bolıp tabıladı.

2. Folklor-inglis sózinen alınǵan bolıp, xalıq danalıǵı, xalıq dóretpesi degendi ańlatadı. Folklorlıq shıǵarmalar awızsha taraladı hám birewden birew yadlap alıw arqalı ómir súredi. Barlıq materiallıq hám ruwxıy baylıqlardıń dóretiwshisi-xalıq. Sonlıqtan da folklorlıq shıǵarmalardıń basım kópshilıgi miynetkesh xalıq turmısı menen tıǵız baylanıslı, olarda xalıqtıń arzıw-ármanı bayanlanadı. Adamgershilikti, ádillikti, tapqırlıqtı, qaharmanlıqtı, doslıqtı suwretleytuǵın shıǵarmalar qaraqalpaq folklorınıń tiykarın quraydı. Xalqımız eń jaqsı nárselerdi árman etip jasaǵan.

3. Awızsha dórelip hám taralıp, xalıq arasında aytılıp kiyatırǵan, xalıqtıń arzıw-ármanı menen tilegin, úmitlerin, kópshiliktiń kóz-qarasın hám mádeniyatın suwretleytuǵın ádebiy shıǵarmalar xalıq awız eki dóretpesi yamasa folklor dep ataladı.

4. Balalar folklorı awız eki ádebiyatımızdıń ajıralmas bir bólegi, demek balalar ádebiyatı da ulıwma ádebiyatımızdıń ajıralmas bir bólegi bolıwınıń degeni de usında.

Balalarǵa hár bir uǵımdı qonımlı etip, sheber jetkere biliw-ata-ananıń balalarǵa bergen násıyatı retinde kórinedi. Demek balalar ádebiyatın dóretken xalıq dúńyadan, jámiyetten, ekonomikadan mádeniyattan ózleriniń súyiklisi bolǵan balalarına násiyatlar beriwge turmısınan qosıqlar da dóretken. Olar balalar folklorına kiredi.

5. Qaraqalpaq xalqınıń tálim-tárbiyalıq dástúri besik jırlarınan baslanadı. Bala tárbiyasınıń ózi besikten baslanadı. «Besık jırı» balalar folklorı janrlarınıń biri bolǵanı menen onıń negizgi avtorları hám atqarıwshıları da analar. Tún uyqısın tórt bólip, besik terbetip otırǵan analar jas náresteniń kelesheginen úmitler ketken. Besik jırlarınıń tematikası hár qıylı bolıp, negizinen ol ele esi enbey atırǵan nárestelerge baǵıshlanǵan. Besik jırlarındaǵı jıllı-jumsaq sózler ul bala menen qız balaǵa óz aldına arnap aytıladı. Besik terbetip, háyiw jırların aytqan, hár bir ana óz balasınıń jaqsı tárbiyalanıp shıǵıwın tileydi.

6. Ótkendegi sóz sheberleri tárepinen dóretilgen sózlerdiń qaymaǵı, xalıqtıń sóz óneri, awız ádebiyatı, xalıq danalıǵı bolǵan folklordıń úlken bir bólimi naqıl-maqallar dep ataladı.

Xalqımız balalardı miynet ete biliwge, ómirde jaqsı jasawǵa násiyatlaydı. Bilim alıw, oqıw menen bir qatarda xalıq naqıl hám maqallar arqalı balalardı ádep-ikramlı adam bolıp ósiwge shaqırǵan. «Ataǵa qaray ul óser, anaǵa qarap qız óser» degen sóz balanıń qalay ósiwi eń dáslep ata-anadan ǵárezli ekenin bildiredi. bul jerde bala tárbiyası menen eń aldı menen ata-analar qızıǵıwı kerek ekenin aytadı.

7-8. Balanı durıs sóylewge, tilin shınıqtırıwǵa, sózdegı seslerdi aljaspay, jańılmay durıs hám tez aytıwǵa úyretiwde jańıltpashlardıń áhmiyeti úlken. Bazda balanıń tili shıǵıp, sóyley baslaǵanda geypara sózlerdiń hám ondaǵı seslerdiń aytılıwı qıyınshılıq tuwdıratuǵını málim. Usınday qıyınshılıqtan qutılıw balanıń sóylew tiline anıqlıq endiriw ushın xalqımızda jańıltpashlar keń qollanıladı. Jaqıltpashtıń shárti boyınsha bala onı tez atqarıwı kerek. Jaqıltpash aytqan balanıń til muskulları, til háreketleri jaqsı rawajlanadı, hár bir sesti jeńil, anıq ayta alatuǵın boladı. Olar balanıń tilin jatlıqtırıw menen bir balalardı ádep-ikramlı bolıwǵa úyretedı. Ol tek tildi jatlıqtırıw menen sheklenbey tez túsinip yadlap alıw kónlikpelerde beredi. Jańıltpash hár bir xalıqtıń til óneriniń ózgesheligine qarap rawajlanadı. Balalardıń tili jas waqtınan rawajlansa, úlkeygende tili shúljáń bolmaydı deydi xalıq.

9. Qaraqalpaq balalar folklorınıń úlken baylıǵınıń biri ertekler bolıp, ol erte zamannan xalıq arasında júdá keń taralǵan.

Ertek- degenimiz xalıqtıń ushqır qıyalları menen arzıw-ármanların, jámiyetlik rawajlanıwdıń ishki qarama-qarsılıǵın, tábiyat penen adamlar arasındaǵı qatnastı romantikalıq, folklorlıq jobada súwretlep beretuǵın awızeki prozalıq dóretpe.

Ertekler, tábiyat haqqında, adam haqqında, sharwashılıq, diyxanshılıq haqqında bolıp bólinedi. Ertekler balalardı el-xalıqtı súyiwine, adamgershilik, doslıq ruwxında tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye.

10. Dástanlar jas áwladqa tálim-tárbiya beriwde úlken xızmet atqaradı. Kópshilik dástanlar óziniń mazmunı boyınsha jaslardı qaharmanlıqqa, óz jerin, elin súyiwge tárbiyalasa, geypara dástanlar muhabbatqa, doslıqqa, hadallıqqa, adamgershilikke sadıqlıq tárbiyasın beredi. Qaharmanlıq dástanlarda hár bir bas qaharman qaytpas er júrek, dushpanǵa qatal dosqa miyrimli azamat bolıp suwretlenedi. Dos kıi, dushpan kim ekenligin sezinedi. Nátiyjede óz xalqın shın júrekten súyetuǵın boladı. Dástanlardı xalqımız ásirler boyı saqlap, áwladtan- áwladqa ótkergen. Xalıq óz batırların súygen, qádirlegen, olar haqqında jırlardı súyip tıńlaǵan, balaların da sol batırlarday mart, kúshli, ádil bolıwǵa, ekinshi tárepten xalıqtıń turmısı, arzıw-ármanları, qayǵılı hám qayǵısız kúnleri tereń mazmunda kórsetilgen. Balalardı batırlıqqa úyretiw menen birge, miynet etiwge, xalıq penen birge bolıwǵa shaqıradı. Dástanda ómir ushın gúres, jaqsı jaǵdayǵa erisiw ushın gúres birinshi orında turadı. Jaslardı adamgershilik ruwxında tárbiyalawda ózleriniń tárbiyalıq qásiyetin joyıpaydı.

Balaları Alpamıstay, qızları Gúlparshınday bolıwın, adamgershilikli hám haq niyetli, aqıllı, tapqır bolıwın tilegen. Ata-ananıń balaǵa degen súyispeshiligi, haq tilegi, baxıtlı ármanları, arzıw-ármanları balası arqalı orınlanıwın kútedi. Besik jırlarındaǵı jıllı jumsaq sózler ul bala menen qız balaǵa arnap aytıladı. Bul ul qız balaǵa tan ayırım tárbiya beriwden payda bolǵan.