Qadimgi savdo yo`llarining Markaziy Osiyo xalqlari tarixida tutgan o`rni

Dastlabki ilmiy etnologik ma'lumotlar, ayniqsa, buyuk qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyning asarlarida o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ayrim tadqiqotchilaming fikricha, Markaziy Osiyo va Xuroson geografiya tarixini aslida “Beruniyning geografiya maktabi” deb atash mumkin. Etnografiya fani ham geografiya bilan yonma-yon shakllanib kelganligini inobatga olsak, Markaziy va Janubiy Osiyo etnografiyasini ham Beruniy maktabidan boshlasak xato bo‘Imaydi. Ma'lumki, ushbu ulug‘ allomaning asarlari butun jahonga tanilgan bo‘lib, “Beruniyshunoslik” deb atalishi ham bejiz emas. Uning deyarli barcha asarlarida Markaziy Osiyo, shu jumladan, hozirgi 0 ‘zbekiston hududidagi shaharlar tilga olinib, ushbu shaharlaming tarixi, aholining etnik qiyofasi va tabiiy-geografik sharoiti haqida noyob ma'lumotlar berilgan. Masalan, Beruniyning “Qonuni Mas'udiy” nomli kitobidagi geografik jadvalda ko‘rsatilgan 603 joyning 85 tasi Markaziy Osiyoga tegishli bo‘lib, ulaming ko‘pchiligiga qisqacha izohlar berilgan. Muallifhing etnotoponimiyaga oid ma'lumotlari ham bebaho. Amudaryo va Qoraqumning qadimgi geografiyasi hamda etnotoponimiyasini birinchi bo‘lib tekshirgan va ilmiy jihatdan to‘g‘ri izohlab berilgan Beruniyning “Amudaryo tarixi” deb atalgan maqolasida bajanaq (rus solnomalarida pecheneg)lar Orol dengizining shimoliy-g‘arbiy tomonida, Xorazm shaharlaridan Kat esa Jayhunning sharqiy qirg‘og‘ida joylashganligi hamda Xorazmning ikkinchi, eng qadimiy markazlaridan biri ekanligi ta'kidlanadi.

• Dastlabki ilmiy etnologik ma'lumotlar, ayniqsa, buyuk qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyning asarlarida o‘zining yorqin ifodasini topgan. Ayrim tadqiqotchilaming fikricha, Markaziy Osiyo va Xuroson geografiya tarixini aslida “Beruniyning geografiya maktabi” deb atash mumkin. Etnografiya fani ham geografiya bilan yonma-yon shakllanib kelganligini inobatga olsak, Markaziy va Janubiy Osiyo etnografiyasini ham Beruniy maktabidan boshlasak xato bo‘Imaydi. Ma'lumki, ushbu ulug‘ allomaning asarlari butun jahonga tanilgan bo‘lib, “Beruniyshunoslik” deb atalishi ham bejiz emas. Uning deyarli barcha asarlarida Markaziy Osiyo, shu jumladan, hozirgi 0 ‘zbekiston hududidagi shaharlar tilga olinib, ushbu shaharlaming tarixi, aholining etnik qiyofasi va tabiiy-geografik sharoiti haqida noyob ma'lumotlar berilgan. Masalan, Beruniyning “Qonuni Mas'udiy” nomli kitobidagi geografik jadvalda ko‘rsatilgan 603 joyning 85 tasi Markaziy Osiyoga tegishli bo‘lib, ulaming ko‘pchiligiga qisqacha izohlar berilgan. Muallifhing etnotoponimiyaga oid ma'lumotlari ham bebaho. Amudaryo va Qoraqumning qadimgi geografiyasi hamda etnotoponimiyasini birinchi bo‘lib tekshirgan va ilmiy jihatdan to‘g‘ri izohlab berilgan Beruniyning “Amudaryo tarixi” deb atalgan maqolasida bajanaq (rus solnomalarida pecheneg)lar Orol dengizining shimoliy-g‘arbiy tomonida, Xorazm shaharlaridan Kat esa Jayhunning sharqiy qirg‘og‘ida joylashganligi hamda Xorazmning ikkinchi, eng qadimiy markazlaridan biri ekanligi ta'kidlanadi.

The End