Qadimgi yunonistonda davlat va huquq 1

г. , . . . Oadimai Yunoniston tarixiga katta ta'sir
Oavlatning paydo . , ^ ?■ , , .•- ,
ЬпТ h' ° t^azgan pohsUu"dan yana bin opartadir.
Sparta davlati Peloponnesning janubida joy-lashgan. Bu davlatning poytaxti Sparta, deb atalgan. Sparta davlatining tashkil topishi o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Spartada miloddan avvalgi VIIT-VII asrlarda davlatning vujudga kelishi asosida ibtidoiy jamoa tuzumi yemiriHshining umumiy qonuniyat-lari yotadi. Biroq, agar Afinada bu qonuniyatlar amalda urug'doshlik mu-nosabatlarining deyarli to'la barham topishiga olib kelgan bo^vlsa, Spar­tada davlatning vujudga kelish jarayoni muhim xususiyatlari bilan ajralib turgan va urugdoshlik tashkilotining kopgina qoldiqiari saqlanib qolishda davom etgan.
Spartaning tarixiy rivojlanishidagi asosiy xususiyat sinfiy jami-yatning tashkil topishiga tashqi zo'ravonlik omilinmg aralashuvi bo'lgan. Qabilalarning miloddan avvalgi XII asrda boshlangan Bolqon yarim oroliga ko^vchishi ular o'rtasidagi harbiy to'qnashuvlar bilan birga sodir bo'lgan. Miloddan avvalgi XII asrda axayya qabilalari tomonidan il-gari bosib olingan Peloponnes yarim orolidagi kichkinagina Lakonika viloyatiga doriy qabilalari bostirib kirgan. Qattiq umshlardan so⁴ng axay-yaliklar va doriylar o'zaro ittifoq tuzib, Sparra jamoasini tashkil etganlar va o^vzlarini spartaliklar deb yuritganlar. Sparta jamoasiga bin doriylardan va ikkinchisi axayyaliklardan bo'lgan ikkita podsho boshchilik qilgan.
Kichkina Lakonika (300 kvadrat kilometr) yangi jamoa uchun torlik qilib qolgan. Shu sababli qo'shni Messiniyani egallash uchun urush bosh-langan. Yuz yilga cho'zilgan bu urush natijasida Sparta g'alabaga erish-gan.
Messiniya yerlari g'alaba qozongan qabilalarning umumiy mulki bo'lib qolgan, uning aholisi esa qullarga -ilotlarga aylantirilgan. Isti-lochilar yerlami va qullami bo'lib olib, quldorlar - hukmdorlar tabaqasini tashkil etganlar. Demak, shu tariqa jamiyatning aniq ijtimoiy darajalanishi yuz bergan: spartaliklar quldorlarning hukmron tabaqasiga, bo'ysundiril-gan aholi esa qullarga va to'la huquqli bcf Imagan fuqarolarga aylanganlar,
Istilolar sparta jamoasi oidiga yangi vazifalarni keltirib chiqardi. Bosib olingan yerlar bosqinchilarning ilgarigi yerlaridan ancha katta edi. Bundan tashqari bo'ysundirilgan aholi bosqinchilardan 20 baravar ko"p edi. Shunday sharoitda hali doriylarga ham, axayyaliklarga ham ma'lum bo'Imagan hokimiyat organlarini tashkil etish zariiriyati kelib chiqqan. Bi-roq bu vaqtda hali sparta jamoasida ibtidoiy jamoa tuzumi buzilmagan edi. Spartaliklarda siyosiy hokimiyatning tashkil etilishi ibtidoiy jamoa tuzu-mining yemirilishi davri uchun tipik edi. Ularda ikkita urug^v-qabila sardori (podshosi), oqsoqollar kengashi, xalq yig'ini mavjud bo'lgan. Lekin bu hokimiyat organlaii bo'ysundirilgan aholi ustidan hukmroniik qilib turish uchun yetarlicha vositalarga ega bo'lmagan. Albatta bunday sharoitda bo'ysundirilgan aholi ustidan spartaliklarning to'la hukmronligini ta'min-laydigan siyosiy hokimiyat tashkil etish zaruriyati tug'ilgan.
Bo'ysundirilgan omma ustidan hukmroniik qilish, ularni ekspJua-tatsiya qilish zaruriyati o^%z navbatida spartaliklarning birlashishlarini, urug^v-qabila jamoasinjng ba'zi elementlari saqlanib qolishini talab qilgan. Bunga yana Sparta xo"jaligining agrar xarakteri, mamlakat hududining boshqa hududlardan ajralib qolganligi, tashqi savdo va tovar-pul munosa-batlarining rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi log" tizmalari bilan o'ralgan-ligi ham imkoniyat yaratgan. Bu holatlarning hammasi Spartada sinfiy jamiyat va davlat batamom rasmiylashtirilgan sharoitlarda ham harbiy de-mokratiyaning ba'zi elementlari saqlanib qolishiga sabab bo'lgan.