Qaraqalpaq ádebiyatí

Sorawlar hám tapsırmalar
1. Berdaq shayırdıń ne ushın demokrat shayır ekenligin túsin-
diriń. Realist shayır ekenliginiń tiykarǵı belgileri nede kóri-
nedi?
2. Berdaq Ǵarǵabay ulı dóretiwshiligin ideyalıq-tematikalıq jaq-
tan qalay jikleymiz?
3. Berdaqtıń realist shayır ekenliginiń tiykarǵı belgilerin sıpatlap 
beriń.
4. Berdaq shayırdıń qanday keń kólemli dástanlıq shıǵarmaları 
bar?
5. Sizińshe, Berdaq ne ushın klassik dep ataladı?
6. Berdaq shayırdıń hayal-qızlar temasındaǵı bir qosıǵın yadlaw.
1
Berdaq. Saylandš shšǵarmalarš, Nókis, 1997, 9-bet.

---

69
Berdaq Ǵarǵabay ulš
MAǴAn Ber
Bársheni yaratqan qádir qudayım,
Berseń bul bendeńe haqlıq jolın ber,
Igri júrsem artar meniń gúnayım,
Bul qálbime tuwrılıqtıń nurın ber.
Pálek gárdishinen etsem shikayat,
Tıńlaǵanǵa hásiretli bir hikayat,
Jábri-japam bolıp tur biynihayat,
Zibanıma ádalatlıq húkmin ber.
Bay dáwletin bergil, biyǵam jasayın,
Nesiybe ırısqımdı moldan asayın,
Ármansız oynayın, súyip qushayın,
Maǵan dúnya jánnetiniń húrin ber.
Ústinen jol berse ne teńiz-dárya,
Meni tozdırmasa ne zaman girya,
Mıń jıldan soń qanday boladı dúnya,
Kóreyin, Luqmannıń uzaq ómirin ber.
Dúnyada tilsimler sırın ashpaǵa,
Ráfraf minip, jerden kókke ushpaǵa,
Dushpandı óz zindanına baspaǵa,
Jer-kóktegi Súláymannıń hámirin ber.
Túrkistan, Xorezm-máskanım meniń,
Bes qala, teńizdiń átirapı-elim,
Ayshı-áshiret, arzıw áyleydi kewlim,
Maǵan da dáwletli insan ómirin ber.
xALÍQ uShÍN
Jigit bolsań arıslanday tuwılǵan,
Xızmet etkil udayına xalıq ushın,
Jigit bolsa arıslanday tuwılǵan,
Heshqashan da jumıs etpes ózi ushın.

---

70
Jeterseń muratqa xızmetler etseń,
Elatıń siltese ǵayrı elge ketseń,
Dushpannıń hárqashan basına jetseń,
Ayanbaǵıl xızmetińdi xalıq ushın.
Berdimurat, oylap aytqıl sózińdi,
Kóterme lap urıp, tek te ózińdi,
Qızartpaǵay xalqıń seniń júzińdi,
Qoldan kelse xızmet etkil el ushın.
Jigit bolar jigit adam ertedi,
Aytqan sózin paldan sheker etedi,
Aytsa bir sóz ıqrarına jetedi,
Soǵan megzes xızmet eter xalıq ushın.
Aqıl adam sózler ertpes izine,
Shóp salmas yarınıń hárgiz kózine,
Baqmas námáhremniń hasla júzine,
Shular xızmet eter bárha xalıq ushın.
Ermes jaqsı pısıqlardıń sózine,
Kóp berilmes óz basınıń házine,
„Ǵayrat berip ólgeninshe ózine,
Xızmet eter mudam ullı xalıq ushın.
Jaqsınıń úyine adam kóp keler,
Jaman bolsa onıń kózi jep keler,
Qurı tili menen «aǵa» — dep keler,
Bular xızmet etpes heshwaq xalıq ushın.
Doslıq penen hárbir iske taq tursań,
Jan ayamay el-jurt ushın is qılsań,
Qayǵılanbay ullı iske qol ursań,
Sonda meniń kewlim piter xalıq ushın.
Ǵ„osh jigittiń mádet bolsa elatı,
Hesh waqıtta kemlik qılmas quwatı,
Izinde qaladı jigittiń atı, 
Qalıs xızmet etse eger xalıq ushın.

---

71
Jaqsı adam sóz mánisin ańlaydı,
Jaman adam pasıq sózdi tıńlaydı,
Aytsań hárgiz aqılıńdı almaydı,
Kewlim meniń wayran bolar sol ushın.
BúLBIL
Sheńgelge qonǵan búlbildiń,
Shımshıq qurlım sáni bolmas,
Íshqısında qızıl gúldiń,
Sayrasa dármanı bolmas.
Pári túsip qıyaǵınan,
Sıyqı ketip sıyaǵınan,
Tiken tırnap ayaǵınan,
Qanatqanda qanı bolmas.
Jılan ańlıp jılǵa saydan,
Jıljıp kelse anadaydan,
Shól búlbili bilsin qaydan?
Shaqsa onıń emi bolmas.
Bardıń isi párman menen,
Joqtıń isi árman menen,
Zarı-giriyan bolǵan menen,
Kewlińniń qumarı bolmas.
Sultan bolma ǵayrı elde,
Shopan bol tuwǵan jerińde,
Shaǵala qus óz kólinde,
Sharqıldamay sáni bolmas.