Qaraqalpaq fol`klori

Jan`iltpashlardin` janrlin` o`zgesheligi, qurilisi ha`m mazmuni
Jan`iltpashlar-balalar du`n`yasi ushin do`retilgen xaliq awizeki do`retpeleri bolip ol balalardi duris so`ylewge, tilin shiniqtiriwg`a, seslerdi duris aytiwg`a u`yretedi.
So`zdi, ondag`i seslerdi aljaspay, jan`ilmay duris ha`m tez aytiwdi jan`iltpash dep ataymiz.
qouo-jili shiqqan Q.Maqsetov, a`.Ta`jimuratovtin` avtorlig`i «Qaraqalpaq fol`klori» nda jan`iltpashlar
o`z aldina janr etip berilgen.
qooe-jili «Qaraqalpaq jan`iltpashlari» degen at penen toplam baspadan shiqti.
Jan`iltpashlar mazmuni boyinsha belgili bir oydi beriwi mu`mkin, biraq olarda ta`kirarlawda qiyinliq tuwdiratug`in birgelikli so`zler boliwi sha`rt. Misali`
Qirda qiriq qirg`awil
Qiriq qirg`awil ishinde
Qiriq jil qisir qalg`an
Qizil, qil quyriqli qirg`awil
Jan`iltpashlar a`sirler dawaminda xaliq ta`repinen iqsham, jiynaqli, ko`rkem mazmunli etip islenip kelgen. Onin` qosiq qatarlarina yamasa ko`rkem prozasina ziyat so`z qosiw mu`mkin emes.
Jan`iltpashlar tiykarinan xaliq o`mirinin` anaw ya minaw tarawina, turmis tirishiligine, ka`siplerine baylanisli do`reydi.
N.Da`wqaraev jan`iltpashlar tuwrali` «Bul uyqasimli qosiq tu`ri menen aytilsa da namag`a salip aytilmaydi. Bul qosiqta bir tu`ples ga`pler, bir tu`ples so`zler, bir tu`ples buwinlar ko`p gezlesedi. Sonliqtan aytiwg`a qiyin boladi<sup>a`</sup>» dep jazadi.
Jan`iltpashlardin` qurilis ta`rtibi qatan` uyqas tu`rinde emes, al tu`rli formada uyqasimli qosiq tu`rinde de yaki bolmasa prozaliq uyqas tu`rinde de kelip, olar bir tekles qiyin so`zlerdeng du`ziledi. Misali` Ala g`arg`a, qara g`arg`a
Ala g`arg`anin` qasinda ana g`arg`a ha`mmesi de qara g`arg`a.

Jan`iltpashtin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti

Jan`iltpashlar balalar du`n`yasi ushin do`retilgenlikten bular balalardin` tilin o`siriwge, aniq, naqmanaq so`ylewge u`yretedi.
Jan`iltpashlar balalarg`a pedagogikaliq, didaktikaliq ta`rbiya beredi. Bala tilin japliqtiriwdi, oni shu`ljin` boliwdan saqlandiriw jag`inan meditsinaliq ta a`hmiyeti bar.
Balalar jan`iltpash aytiw arqali xaliq leksikasinin` fondin, so`zlik quramin u`yrenedi, so`z baylig`i ku`sheyedi.
Tili shiqqan balalardin` bir topari «R» ha`ribin ayta almay ju`redi, shu`ljin` balalar ushirasadi. Sonliqtan qiyin seslerdi, so`zdi u`yreniwde jan`iltpashtin` orni o`z aldina.
O`tkendegi ata-babalarimizdin` o`z balalarin shala, shu`ljin` so`ylewinen saqlandiriw maqsetinde olardin` tilin ha`m yadin o`siriw ushin qiyin so`zlerdi qurastirip, ko`rkemligi ha`m ta`rbiyaliq a`hmiyeti ku`shli jan`iltpash janrin oylap tapqan.
Misali` Esik aldindag`i otinnin`
Sho`psheklireginen alip kel
Tomarlirag`inan alip kel
Tu`birlireginen alip kel
Bul jan`iltpash balalardin` yadin o`siriw menen birge miynetke de ta`rbiyalaydi.
Uliwma alg`anda, jan`iltpashlar balalardin` so`z oyini ushin, ku`lki ushin, tildi jatliqtiriw ushin do`retiledi.
Jan`iltpashlar balalar ta`lim-ta`rbiyasinda u`lken a`hmiyetke iye bolip xaliq o`mirin, turmisin u`yretedi.