Qaraqalpaq xalıq namaları Mazmunı

«Xoshım paluan» qaraqalpaq xalıq naması

Otken zamanlarda Xoshım Paluan degen ataklı paluan bolgan. Bunı xalıq «Kos barmaklı Koshım Kosım Paluan» - dep atagan. Ol xar uakıt gureske tuser aldında ol ozinin en jaksı korgen namasın shertedi eken. Duutar shertip bolıp gureske tuskende paluanlardı jıga beretugın bolgan. Solay etip Koshım paluanın gureske tuser aldıidagı shertetugın naması «Koshım paluan naması» - dep atalıp ketken delinedi.

«Mın tumen» qaraqalpaq xalıq naması

Mın tumen naması qaraqalpaq xalıqının belgili namalarının biri. Bul nama duutarda shertilip qosıq aytılmaydı. Konrat baqsıları arasında kop atkarıladı. Orınbay, Janabay, Juman baqsılardın repertuarlarınan orın alıp, olardın burıngı ustazlarınan miyras bolıp kalgan nama. Namanın tiykargı manisi, mazmunı-muxabbat tuuralı Sulıu kız-jananalardı nazlı jıluaları, edep ikramlıgı, jigitlerge kıya bagıp, kas kagıuları ashıklıktı teriyipleydi. Meselen dastanlarda «Xar keshede mın tumenlik nazın bar» degei qosıq katarları ushırasadı. Sonınday ejayıp jananlardın xerbir nazının ozi mın tumenge arzan dep suuretlenedi. Sonnan «Mın tumen» naması bolıp atalıp ketken. Bul nama televedenie xem radionın konnert programmalarınan xer uakıt berilip turıladı. «Mın tumen»-dep ne ushın atalgan? Baksılar tilimenen aytkanda bul teneu menisin anlatadı. Bul teneu kız balalarga baxa. Bılayınsha aytkanda, teni-tayı jok, baxası jok gozzal, degendi anlatadı. Sebebi, sulıu kızlardın nazı, kılıgı, xızmeti, gayratı, edep- ikramlılıgı mın tumengede arzan dep keltiriledi. Meselen, shayır Abbaz Dabılovtn «Biybisenem»-kosıgında:
Aytıuga ardaklı Uatannın kızı,
Jurekke jagımlı xer auız sezi,-
Mık tumenge arzan Biybisenemnin... dep teriyipleydi.
«Mın tumen»-sozi kop manili bolıp, xalıq auzında bir neshe epsanalar bar. Meselen:
Mın tumen-esker bası. Mın asker kuramındagı topardı baskaratugın adamga aytılgan. Sonı teripleushi nama yakiy, Mın tumen- ,xeykel, tagınshaklar jıyındıgı. Bezeu, san beriu shinagıs, tuymeler-dep tusnndirilgen.Mın tumen-bul pul birligi (mınlagan mın som) aksha.
Mın tumen-tuyin, sırlı jumbaklar jıynagı, yagnıy omir jolındagı ushrasatugın kutilmegen burılıslar, oylı belentlilik, turli mashkalalarının xar kaysısı bir tuyin, sonnan kurılgan «Mn tumen» (tuyin)-degen boljaular bar.