Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq Bilimlendiriw Ministrligi

Taza tema túsindiriw. Sózlerdiń jasaliwindagi stillik ózgeshelikleri (12- minut)
Qaraqalpaq tilinde sózlerdiń jasalıwında belgili usıllar nızamlılıq sıpatında qáliplesken. Bunday usıllar leksikalıq, morfologiyalıq, sintaksislik, sonday-aq, qısqarıw, yaǵnıy, abbeviaturalıq usıllar arqalı iske asadı. Máselen, sháynek, ishiw degen sóz dizbegindegi sháynek sózi shay degen ekinshi bir mánini ańlatıp tur, demek jańa máni leksikalıq usıl arqalı jasalǵan. Al jaralı, jaradar sózlerinde bolsa sóz túbirine -lı, -dar qosımtaları qosılıw arqalı ekinshi mániler payda boladı. Tilimizde túrli sóz shaqaplarınan sáykes sóz jasawshı qosımtalarınıń qosılıwı arqalı ekinshi mánili basqa sózler dóreydi, oǵan qosılatuǵın qosımtalardıń da túrleri kóp. Barlıǵınıń da qollanılatuǵın ornı bar. Sózge qosılıw arqalı onda qanday da mánilik ózgeshelik payda boladı. Hátteki, tilde sinonimlik sıńarlar sıpatında paydalanılıp kiyatırǵan qosımtalardıń da ózine tán mánilik ayırmashılıǵı seziledi: urısqaq qoraz, urısawıq qoraz, shaqırǵısh qoraz, shaqırawıq qoraz. Onıń ústine shımbaylı, mańǵıtlı dep aytamız da, kegeylili, xojelili dep aytpaymız. Kerisinshe, bul sózlerdi tilimizde kegeylishi, xojelishi túrinde ataw qáliplesip ketken.


kegelishi, xojelishi

kegelili, xojelili

Shimbayli mańğitlı

-lı





-dar

jaradar



Bekkemlew: (15- minut)

-lıq

-shı
\ Túrlishe usıllar arqalı dóregen ekinshi mánili sózler stillik jaqtan birdey emes. Olardıń birewi awızeki sóylew stiline, ekinshisi jazba, al úshinshi birewleri biytárep stillik qollanılıw uqıplılıǵına iye bolıp keledi. Máselen, qısıwmet, usıman, dáryadayın awızeki sóylew tájiriybesinde qollanılsa, kórsetpe, kórsetpelilik, tıǵızlıq, serippelilik, tilxat, ómirbayan, minnetleme, isbilermenlik usaǵan túrleri jazba stiller tarawına beyim, al jazıwshı, qalalıq, ushqır, júrgish usaǵan sózlerdegi -shı, -lıq, -qır, -gish qosımtaları bolsa biytárep stillik sıpatlamaǵa iye.


Jazıw-shı Qurıw-shı Oqitiw-shi

Kórsetpeli-lik, tıǵız-lıq, serippeli-lik

-lı

-shı