Qaraqalpaqstan respublikasi qanlikol rayoni 15-sanlı ulıwma beriw

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI

Qanlikol rayoni

15-sanlı ulıwma beriw

mektebiniń 6-klass matematika

páni muǵallimi Yusupova A

Tema:Úshmúyeshlik, onıń perimetri hám túrleri

1. Úshmúyeshlik.

Úshmúyeshlik, óniń perimetri túsinigi menen tómengi klaslardan tanıssız. Tegislikte A, B, C noqatların belgileymiz. (114-a, súwret). A, B, C noqatların AB, AC, BC kesindileri járdeminde tutastıramız. A, B, C noqatlar bir tuwrıda jatqan jagday qaralmaydı.(114-b,súwret).

Úshmúyeshlik.

114

B A B C





A C

a) b)

Bul jaǵday

qaralmaydı

A

B

C

Úshmúyeshlik.

Tegisliktiń AB, BC, AC kesindileri menen shegaralanǵan bólegi

ABC úshmúyeshligi dep ataladı hám ABC túrinde belgilenedi.

A, B hám C noqatlar

úshmúyeshliktiń tóbeleri ; AB, BC, AC kesindileri úshmúyeshliktiń tárepleri dep ataladı. (115-suwret).

A

B

C

115

Úshmúyeshlik teńsizligi

Úshmúyeshliktiń qálegen bir tárepi qalǵan eki tárepiniń qosındısınan kishi

AB < AC + BC

AC < AB + BC

BC < AB + AC

A

B

C

Úshmúyeshliktiń túrleri

Úshmúyeshliktiń úsh múyeshi bar. Olardıń graduslıq ólshemleriniń qosındısı 180° qa teń.

Múyeshleri boyınsha, ushmuyeshlikler: súyir múyeshli, tuwrı múyeshli (tuwri múyeshti payda etiwshi tárepleri katetleri, tuwrı múyesh qarısısındaǵı tárepi bolsa gipotenuza dep ataladı), doǵal muyeshli bolıwı múmkin. (1 –kestege qarań)

Úshmúyeshliktiń múyeshleri	Úshmúyeshliktiń ataması	Kórinisi (súwreti)
Barlıq múyeshleri súyir	Súyir múyeshli úshmúyeshlik
Múyeshlerinen biri tuwrı	Tuwrı múyeshli úshmúyeshlik
Múyeshlerinen biri doǵal	Doǵal múyeshli úshmúyeshlik

1 –keste

Tárepleri boyınsha, úshmúyeshlikler: teń tárepli (durıs), teń qaptallı hám har qıylı tárepli bolıwı múmkin (2-kestege qarań)

Úshmúyeshliktiń tárepleri	Úshmúyeshliktiń ataması	Kórinisi (súwreti)
Úsh tárepi óz ara teń: AB = BC = AC	Teń tárepli (durıs) A
Eki tárepi óz ara teń: AB = BC	Teń qaptallı
Úsh tárepiniń uzınlıǵları hár qıylı: AB ≠ BC; AB ≠ AC; BC ≠ AC.	Hár qıylı tárepli

2 –keste

A

B

C

A

B

C

A

B

C

Úshmúyeshlik perimetri

Úshmúyeshliktiń úsh tárepiniń uzınlıqlarınıń qosındısı onıń perimetri dep atalatuǵının esletip ótemiz . (115-suwret) súwrettegi ABC niń perimetri tómendegige teń:

P = AB + BC + AC

A

B

C

115

Súyir múyeshli úshmúyeshlik

50°

60°

70°

Tuwrı múyeshli úshmúyeshlik

45

55

35

Doǵal múyeshli úshmúyeshlik

140º

17º

23º

Teń tárepli úshmúyeshlik

4 sm

4 sm

4 sm

Teń qaptallı úshmúyeshlik

6 sm

6sm

5sm

Hár qıylı tárepli úshmúyeshlik

5 sm

6 sm

7 sm

№1099

• Úsh múyeshi óz-ara teń bolsa , bul úshmúyeshlik qanday úshmúyeshlik boladı?

60°

60°

60°

Sheshiliwi: Úshmúyeshliktiń ishki múyeshleriniń qosındısı 180° qa teń ekenliginen paydalanıp sheshemiz.

<1=<2=<3=x

<1+<2+<3=180°

x+x+x=180°

3x=180°

x=180°:3

x=60°

<1=<2=<3=60°

1

2

3

Juwabı : Teń tárepli úshmúyeshlik

Úshmúyeshliktiń úsh múyeshi teń bolsa, úsh tárepi de teń boladı. Demek, bul teń tárepli úshmúyeshlik bolıp tabıladı hám hárbir múyeshi 60° qa teń.

№1099

2)Bir múyeshi 120° qa, qalǵan eki múyeshi bolsa óz-ara teń. Usı múyeshlerdi tabıń.

Berilgeni: <1=120°

<2=<3

Tabıw kerek: <2-? <3-?

Sheshiliwi: Úshmúyeshliktiń ishki múyeshleriniń qosındısı 180° qa teń ekenliginen paydalanıp sheshemiz.

<1=120° ; <2=<3=x

<1+<2+<3=180°

120°+x+x=180°

2x=180°-120

2x=60°

x=60°:2

x=30°

<2=<3=30°

Juwabı : Qalǵan eki múyeshi 30°.

Teń qaptallı úshmúyeshlik

30°

120°

30°

1

2

3

№1100

Uzınlıqları tómendegishe bolgán kesindilerden úshmúyeshlikler jasaw múmkin be? Sebebin túsindiriń.

1)1,3 dm; 2,7 dm; 45 sm;

a=1,3 dm; b= 2,7 dm; c= 4,5 dm;

Sheshiliwi: a+b>c; 1,3+2,7>4,5

b+c>a 4<4,5

a+c>b

a hám b tarepleriniń qosındısı c dan kishi bolganlıqtan úshmúyeshlik jasaw múmkin emes.

a

b

c

Juwabı: múmkin emes.

№1102 Kesteni toltırıń hám úshmúyeshliktiń túrin anıqlań (a,b,c- úshmúyeskliktiń tárepleriniń uzınlıǵı)

a	b	c	Perimetri	Úshmúyeshliktiń túri
6,5 sm	7,2 sm	8,7 sm	22,4 sm	Hár qıylı tárepli
2,2 dm	1,4 dm	1,6 dm	5,2 dm	Hár qıylı tárepli
25 sm	25 sm	2,5 dm	75 sm	Teń tárepli (durıs)
1,7 dm	17 sm	2,4 dm	5,8 dm	Teń qaptallı

1) Úshmúyeshlik dep nege aytıladı? Súwrette túsindiriń.

2) Úshmúyeshliktiń perimetri dep nege aytıladı?

3) Úshmúyeshliktiń tárepleri arasında qanday baylanıs bar?

4) a) múyeshleri boyınsha; b)tárepleri boyınsha úshmúyeshlikler qanday túrlerge bo’linedi? Sáykes súwretler sızıń.

Úyge tapsırma

№1098

Úyge tapsırma

Sabaqlıqtaǵı 211-212 betler

№1103, 1105 máseleler