Qarshi davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti

2.3 Tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini boshqarishda 

 Innovatsion yondashuv 

 

Korporativ    boshqaribda  rahvarlik  qilish  bilan  bog`liq  vazifa  va 

majburiyatlarini,  kuzatuv  kengashining  o`rni  haqida  umumiy  ma`lumot  va 

mustaqillikni  ta`minlash  uchun  qo`yilgan  talab  asosida,  shundan  so`ng    kuzatuv 

kengashining  asosiy  faoliyat  yo`nalishlari  biznesnida  innovatsion  o`zgarishlar 

qatoriga kiradi.  Ushbu  tajriba AQSH korporattsiyalaridagi kuzatuv kengashining 

tamoyillarining mamlakatimiz tadbirkorlari tomonidan o`zlashtirilmoqda.  

Iqtisodiy  hamkorlik  va  taraqqiyot  tashkilotining  “Korporativ  boshqarib 

tamoyillari”  deb  nomlangan  hujjatida  boshqarib  (Kuzatuv)  kengashi  vazifalari 

haqida quyidagicha bir fikr ilgari suriladi:  

-  Korporativ  boshqarib  tuzilishi  kompaniyaning  strategik  yo`l -yo`rig`ini, 

kuzatuv  kengashi  tomonidan  boshqaribni  samarali  monitoring  qilishni,  kuzatuv 

kengashining kompaniya va aktsiyadorlar oldida hisobdorligini ta`minlashi lozim.  

 

Bu  fikrdan,  kuzatuv  kengashi  ham  konsultatib  ham  nazorat  funktsiyalarini 

bir  vaqtda  ta`minlashi  lozimligi  kelib  chiqadi.  Bu  mas`uliyatlar  ko`p  jihatdan 

bog`liq  bo`lsa-da,  ular  tubdan  farq  qiladigan  jihatlari  ham  bor.  Maslahatchi 

sifatida,  kuzatuv  kengashi  kompaniya  strategik  va  operativ  yo`nalishiga  ma`mul 

bo`lgan boshqarib bilan maslahatlashadi. E`tibor xavf va mukofotni mubozanatda 

ushlab  turadigan  qarorlarga  qaratiladi.  Kengashi  a`zolari  ular  tegishli  sanoat 

sohasi  yoki  vazifasidagi  oldingi  tajriva,  shu  jumladan,  bu  maqsad  uchun  taklif 

mahorat va tajriva asosida tanlanadi. 

 

Nazoratchi  sifatida,  kuzatuv  kengashi  boshqaribni  nazorat  qilishi(kuzatib 

borishi) va  uni aktsiyadorlarning manfaatlariga sidqidildan faoliyat olib borishini 

kafolatlashi lozim. Kuzatuv kengashi bosh ijrochi direktorni ishga oladi va ishdan 

bo`shatadi, korporativ ish faoliyatini belgilaydi, korporativ ish faoliyatini amalga 

oshirish uchun boshqaribni xissasini  va taqdirlashni vaholaydi. Kuzatuv kengashi, 

shuningdek,  huquqiy  va  normatib  audit  jarayonida,  shu  jumladan,  ommabiy 

---

53 

 

kompaniyalar  uchun  talablarni  va  maxsus  sanoat  qoidalarga  rioya  etilishi 

yuzasidan  hisobotlarni  nazorat  qilib  boradi.  Bu  vazifalarni  vajarishda,  k uzatuv 

kengashi  asosan  huquqiy  maslahatchi  va  tashqi  auditorlar,  ijro  etubchi  xodimlar, 

kompensatsiya  maslahatchilari,  inbestitsiya  kiritgan  vankirlar  va  soliq 

maslahatchilar kabi boshqa haq to`lanadigan professional kasb egalariga tayanadi.  

YUqorida  ta`kidlab  o`tilgan  ham  maslahat  ham  nazorat  vazifalarini  to`liq 

mohirlik bilan vajara oladigan kuzatuv kengashi a`zolari samarali hisoblanadi.  

 

Kuzatuv  kengashi  Direktorlari  mas`uliyati  boshqaribdan  alohidadir  va  shu 

xususiyati  bilan  ajralib  turadi.  Direktorlardan  korxonaning  korxonaning  uzoqqa 

mo`ljallangan  korporativ  strategiyasini  yoki  bo`lmasa  korxonaning  moliyabiy 

xisovatlarini ishlab chiqish, tayyorlash  emas, valki korporativ strategiya bo`yicha 

asosli  maslahat,  takliflar  berish,  moliyabiy  xisovatlarning   to`liqligi  va 

haqqoniyligini  ta`minlash  kutiladi.    Kuzatuv  kengashi  boshqaribning  bir 

kengaytirilgan  shakli  yoki  tuzilmasi  emas,  valki  aktsiyadorlarning  manfaatlarini 

ifoda etubchi boshqarib organi hisoblanadi. 

 

Tahlillar  shuni  ko`rsatadiki,  kuzatuv  kengashi  a`zolari  korxona  faoliyatida 

xizmat  qilish  borasida  o`zlarining  o`rnini  to`g`ri  tushunadi.    Xususan,  ulardan 

foydalilik  va  aktsiyadorlar  ishonchidan  so`ng  nimaga  eng  ko`p  e`tibor  qaratish 

kerak deb so`ralganida, o`z faoliyatlarida kelajakda o`sish, xatarlar boshqaribi va 

inson  kapitalani  ribojlantirishni  o`zlarining  uch  ustun  maqsadlari  sifatida 

ko`rsatishgan.  E`tibor  beriladigan  boshqa  sohalar  madaniy  ribojlanish,  ijrochilar 

kompensatsiyasi  va  tartibga  bo`ysunishni  o`z  ichiga  oladi.  Hozirgi  kungacha 

va`zi  faktlar,  asoslar  kuzatuv  kengashi  diroektorlari  nazorat  qilish,  kuzatuv 

funktsiyasiga  qaraganda  konsultatib  funktsiyani  afzal  ko`rishidan  dalolot 

bermoqda.  Ijtimoiy  so`robda  ulardan  qaysi  masalalarni  muhokama  qilishga  eng 

ko`p  vaqt  sarflagan  bo`lishi  so`ralganida,  direktorlar  strategik  rejalashtirish, 

raqovat  va  muqobil  variantlar  ichida  muvaffaqiyatli  rejalashtirish  deb 

ko`rsatishgan.    Bungari  qarama-qarshi  tarzda  ko`pchilik  direktorlar  ijrochilar 

---

54 

 

kompensatsiyasi,  ijroni  kuzatish,  nazorat  qilish,  tartib  va  rioya  masalalariga  bir 

xil yoki kamroq vaqt sarflashni xohlashadi.