Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya fakulteti noorganik kimyo kafedrasi

Moddadagi magnit ta’sirlar. Magnit rezonans o’z-o’zidan, agar 
yadrolarning bir-biri bilan va molekulaning elektron qatlami bilan magnit o’zaro 
ta’sirida bo’lmasa, shunchaki qiziqarli fizik hodisadan boshqa narsa bo’lib 
qolmaydi. Ushbu o’zaro ta’sirlar rezonans parametrlariga ta’sir qiladi va ularning 
yordami bilan YMR usuli yordamida molekulalarning xususiyatlari – ularning 26 
yo’nalishi, fazoviy tuzilishi (konformatsiyasi), molekulalararo o’zaro ta’sirlari, 
kimyoviy almashinuvi, aylanish va aylanish dinamikasi haqida turli xil 
ma’lumotlarni olish mumkin.
Shu tufayli YMR nafaqat fizikada, balki asosan kimyo va molekulyar 
biologiyada keng qo’llaniladigan moddalarni molekulyar darajada o’rganish 
uchun juda kuchli vositaga aylandi. Ushbu o’zaro ta’sirlardan biri bu kimyoviy 
siljish deb ataladi. Uning mohiyati quyidagicha: molekulaning elektron qobig’i 
tashqi magnit maydonga javob beradi va uni skrining qilishga harakat qiladi - 
magnit maydonining qisman skriningi barcha diamagnetik moddalarda uchraydi. 

---

Bu shuni anglatadiki, molekuladagi magnit maydon tashqi magnit maydonidan 
juda oz miqdorda farq qiladi, bu kimyoviy siljish deb ataladi.
Biroq, molekulaning turli qismlarida elektron qobig’ining xususiyatlari 
har xil va kimyoviy siljish ham har xil. Shunga ko’ra, molekulaning turli 
qismlarida yadrolarning rezonans sharoitlari ham har xil bo’ladi. Bu spektrdagi 
kimyoviy jihatdan tenHziz yadrolarni ajratib olishga imkon beradi. Masalan, 
vodorod yadrolari (protonlar) spektrini olsak toza suv u holda u bitta chiziqqa ega 
bo’ladi, chunki H2O molekulasidagi ikkala proton ham bir xil. Ammo metil spirt 
CH3OH uchun spektrda allaqachon ikkita chiziq bo’ladi (agar biz boshqa magnit 
o’zaro ta’sirlarni e’tiborsiz qoldirsak), chunki protonlarning ikki turi – metil 
guruhi CH3 protonlari va kislorod atomiga bog’langan proton mavjud. 
Molekulalar murakkablashganda, chiziqlar soni ko’payadi va agar biz bunday 
katta va murakkab molekulani oqsil sifatida qabul qilsak, u holda spektr 
quyidagicha ko’rinadi:
RASM BO’LISHI KERAK