Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya fakulteti zooogiya kafedrasi

 
 
 
 
15 – mashg’ulot. 
 
Mavzu: Mollyuskalar (Mollusca) tipi. Qorinoyoqli mollyuskalar (Gastropoda) 
sinfi. Tok shillig‘ining tuzilishi. 

Ishning maqsadi: Tok shilig‘i (Helix pomatia) misolida barcha qorinoyoqli 
molyuskalar tashqi, ichki va rivojlanishini о‘rganish. 
Kerakli materiallar va jihozlar: Tok shilig‘ini rivojlanishini aks etiruvchi 
tablitsalar, akvarium, bir necha tirik tok shilliqlari, daftar varag‘i kattaligidagi oyna 
bо‘lagi, qо‘l lupa, tо‘r xaltacha, Petri idishi.
Ishning mazmuni. Qorinoyoqli molyuskalar yer yuzida keng tarqalgan bo‘lib, 
100000 ga yaqin turi bor. Hilma-xil qorinoyoqlilar, ayniqsa dengiz va okeanlarda 
ko‘p uchraydi. Bir qancha turlari chuchuk suvda va quruqlikda yashashga 
moslashgan. Chuchuk suv havzalarida suv shillig‘iga o‘xshash, lekin undan biroz 

---

kichikroq (5-20 mm) kichik suv shillig‘i hayot kechiradi. U jigar qurtining oraliq 
xo‘jayini xisoblanadi. Kichik suv shillig‘i xavfli parazitni tarqatishi tufayli chorva 
mollariga katta ziyon keltiradi. 
Qorinoyoqli molyuskalarning quruqlikda yashovchi turlari va ko‘pchilik 
chuchuk suv shilliqlari o‘pka bilan nafas oladi. Quruqlikda yashovchi 
shilliqlarning bosh qismida bir juftdan uzun va qisqa paypaslagichlari bo‘ladi. 
Ustni uzun paypaslagichlarining uchida yoki asosida ko‘zlari joylashgan. Pastki 
kalta paypaslagichlari tuyg‘u a’zosi bo‘lib xisoblanadi. Ular yordamida shilliq yo‘l 
topib yuradi. Yevropaning janubida keng tarqalgan tok shillig‘ining uzunligi 50 
mmga yetadi. U o‘simliklarning yashil qismi bilan oziqlanib, bir muncha ziyon 
keltiradi.
Tok shilliqi uzumzorlarda, bog’larda, o’rmonlar va butazor-larda yashab o’simlik 
barglari bilan oziqlanadi. U quruqlikda yashovchi shilliq- qurtlar orasida eng 
yirigidir. Uning tanasi ustki tomonidan mollyuskalarga xos bo’lgan uch qavatli 
chig’anoq bilan qoplangan.
Ularning chig’anoqi bir butun va o’ng tomonga spiral bo’ralgan. har bir aylanmalar 
bir-biridan chok deb ataluvchi yo’llar bilan ajralib turadi. Chig’anoq bo’shliqiga 
kiradigan teshik chig’anoq og’zi deb ataladi. Bu teshikdan chig’anoq boshi va 
oyog’i chiqib turadi. Chig’anoq bo’shliqida butun gavda joylashgan. Tok 
shilliqining gavdasi bosh, ichki organlar joylashgan tana va muskulli oyoq 
qismlaridan iborat. Bosh qismida og’iz va ikki juft paypaslagichlari joylashgan. 
Ikkinchi juft paypaslagichlarining uchida bir juft ko’zlari bo’ladi. O’ng tomonidagi 
ko’z paypaslagichining ostida jinsiy teshigi mavjud. Oyog’i keng va yassi, 
ovalsimon shaklda. Mollyuska oyoq muskullarining to’lqinsimon qisqarishi tufayli 
sekin-asta siljib harakat qiladi. Oyoqining ustida joylashgan tanasi spiral shaklda 
buralgan.
Tanasining pastki tomoni mantiya burmalarini xosil qiladi. Mantiya ostida 
mantiya bo’shliqi joylashgan.