Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv
Download 1.85 Mb. Pdf ko'rish
|
Avtomatikaning boshqarish
|
Tuzuvchi:
A.X.Jurayev 295 Glossariy Avtomat – inson ishtirokisiz, qandaydir ishlab chiqarish jarayonini boshqarish uchun muljallangan asbob. Avtomatik – uzi uzidan xarakatlanish ma‘nosini bildiradi. Avtomatlashtirish – ishlab chiqarish jarayonida avtomatlarni qo‘llanishi. Avtomatika elementi – mustaqil xarakatni amalga oshirishga mo‘ljallangan elektr tarmogida qo‘llanishi mumkin bo‘lgan uzgaruvchi kirish va chiqish parametrlariga ega bo‘lgan moslama. Datchik – nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni kerakli yoki avtomatika tizimining keyingi elementlarida qo‘llash uchun qulay qiymatga o‘zgartiradigan vosita. Dinamik tavsifnoma – chiqish signalining vaqt mobaynida o‘zgarilishi Dispecherlik aloqasi – bu bajaruvchilar bilan dispecher olib boradigan muloqotlarda foydalanish uchun ishlatiladigan simli telefon, qo‘zg‘aluvchan telefon, radioaloqa vositalari, telegraf, teletaypdan iborat bo‘lib, bir inshoat bilan boshqa inshoatlar orasida aloqa bog‘lanishini, bir vaqtda ekspluatasiya xizmatining bir necha xodimlariga ko‘rsatma berishni ta‘minlaydi. Dispecherlik pulti – bu gidrotexnika inshoatlari bashqarilib turiladigan qurilma bo‘lib, inshoatlar holati haqida ma‘lumotlarni to‘playdi va ular asosida dispecher qabul qilgan qarorlarni inshoatlarga uzatadi va inshoatlarda suv taqimlash ishlarini amalga oshiradi. Dispecherlik punkti – ishlab chiqarish inshoatlarga qarov, ularning texnik holatini nazorat qilish va ta‘mirlash ishlarining qanday borishi, transport xizmati, er qazish texnikalari ishi, elektr va texnik ta‘minot va boshqa ishlar to‘g‘risida axborot to‘playdigan dispecherlik boshqaruv tizimining markazi hisoblanadi. Ijro mexanizmi – rostlovchi organi uzatilayotgan signalga muvofiq xarakatga keltiruvchi moslama. Kuchaytirgich – kichik quvvatli o‘zgaruvchan signalning parametrlarini buzmasdan doimiy kuchlanish manbaining quvvati hisobiga kuchaytirib beruvchi qurilma . 296 Mantiq algebrasi - ―0‖ (nol) va ―1‖ (bir) qiymatlarini qabul qilib, o‘zgaruvchan kattaliklar o‘rtasidagi bog‘liqliqni o‘rganadigan analiz va sintez matematik apparati Mantiqiy o‘zgaruvchi – faqat ikkita 0 va 1 qiymatlarini qabul qiluvchi kattalikka. Mantiqiy funksiya – argumentlari kabi faqat 0 va 1 qiymatlarni qabul qiluvchi funksiya. Mufta – uzatma va ishchi mexanizmlar orasidagi bog‘lovchi qurilma . Optoelektron asbob – elektr signalini optik signalga (nur energiyasi) o‘zgartiruvchi, bu energiyani indikatorlarga yoki fotoelektrik o‘zgartkichlarga uzatuvchi asboblar. Profil – asosiy ta‘lim dasturining aniq kasbiy faoliyatning muayyan turi yoki ob‘ektiga yo‘nalganligi. Pnevmoavtomatika – havo oqimi kuchi bilan ishlaydigan avtomat qurilma P‘ezoeffekt - ba‘zi kristall moddalarning mexanik kuch ta‘sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyati. Rele - ma‘lum bir kirish signali o‘zgarganda chiqish signali sakrashsimon o‘zgaruvchi moslama. Cezgirlik chegarasi – kirish kattaligining element chiqishidagi signalini sezilarli darajada o‘zgartirish qobiliyatiga ega bo‘lgan qiymati Solenoidli mexanizmlar – avtomatik rostlash va boshqarish tizimlarida elektr energiyasini ishchi organning tekis xarakatiga aylantirib beruvchi elektromagnitli uzatmalar Standart – inglizcha ―stendard‖ ―namuna‖ yoki ―me‘yoriy-texnik xujjat‖ Stabilizator – chiqish kattaligini (tok, kuchlanish) berilgan aniqlik darajasida ushlab turilishini avtomatik ta‘minlovchi uskuna. Statik tavsifnoma – chiqish kattaligini kirish kattaligiga bog‘likligi Strukturaviy sxema – avtomatik tizimni tashkiliy qismlarining dinamik xususiyatlarini ko‘rsatuvchi bo‘g‘inlar orqali ifodalanuvchi sxema Ta‘lim yo‘nalishi – bitta kasbiy faoliyat doirasidagi turli darajadagi ta‘lim dasturlarining majmui. Tizim – uzaro munosabat va aloqada bo‘lgan yaxlitlik, birlik hosil qiluvchi juda kup bir biri bilan o‘zaro bog‘lik elementlar to‘plami. (sistema-grekcha birikma, 297 kismlardan iborat, to‘plam, elementlari o‘zaro bog‘lik); jarayon sodir bo‘ladigan muxitdir (apparat, mashina, jamiyat). O‘lchash qurilmasi – rostlanuvchi kattalikning xaqiqiy qiymatini ulchash uchun xizmat qiladigan qurilma. Fotoelektron asbob – optik nurlanish energiyasini elektr energiyasiga o‘zgartiruvchi asboblar. Fotorezistor – yarim o‘tkazgich fotoelektrik asbob Fotodiod – yarim o‘tkazgichli fotoelement asbob Ekspluatasiya – fransuzcha ―exploitation‖ foydalanish, foyda olish, ishlatish, ishga tushirish Elektroavtomatika – elektr kuchi bilan ishlaydigan avtomat qurilma (eskirgan termin) Elektromagnetizm – elektr toki tufayli vujudga keladigan magnit hodisalari Elektromagnit – ustiga o‘ralgan simdan tok o‘tkazganda magnitlanadigan temir yoki po‘lat Elektron – manfiy elektr bilan elektrlangan eng kichik zarracha, atomning tarkibiy qismi |
