Qon, qon aylanish tizili fiziologiyasi, yosh

Yosh bola yurganining antropometrik xususiyatlari. Bola tug’ilgandan keyin to bir yoshga etguncha uning yuragi yumaloq shaklda bo’ladi. Buning asosiy sababi shundaki, bu yoshdagi bolalar yuragining bo’lmachalari nisbatan katta hamda katta qon tomirlarining boshlanish qismi keng bo’ladi. Yosh ulg’ayishi bilan yurak qo’shiluvchi to’qimlarning o’sish va rivojlanish ma’lum vaqtga kelib sekinlashadi. 28-30 yoshga kelib yurak muskullari to’liq differentsiallashadi va undagi qo’shiluvchi to’qima o’sish va rivojlanish nuqtai nazaridan nixoyasiga etadi. Endi tug’ilgan bolada yurak massasi 24g,8 oylik bo’lganda 48g, 3 yoshga borganida 72 g, 5 yoshda 96-100g, 18 yoshesa 250-260 g, ga etadi. Yogil va kiz bolalarda yurak massasining o’sishi birdek bo’lmaydi. 12-15 yoshli qiz bolalar yuragi shu yoshdagi o’g’il bolalar yuragidan og’irroq bo’lsa, 16 yoshdan keyin teskari xolaruy beradi.
Bola tug’ilganidan keyin uning yuragining turli qismlari turlicha rivojlanadi, chunki birinchi yoshda bo’lmachalarning o’sishi qorinchalarga nisbatan tezroq bo’ladi, 2 yoshga kelib bo’lma va qorinchalarning o’sish bo’lmachalarnikiga qaraganda tezlashadi.
Qon bosimi- qon bosimining miqdori asosan ikki shartga: sistola vaqtida aortaga otilib chiqadigan qonning yurakdan olgan energiyasi va aortadan oqib ketadigan qonga arterial tomirlarning ko’rsatadigan qarshiligicha bog’liq. Yurak sistolasi vaqtida chap qorinchadan ko’proq qon otilib chiqsa, ya’ni aortaga ko’proq qon kirsa, bu narsa boshqa shartlar o’zgarmagan takdirda qon bosimining oshishshiga sabab bo’ladi. Agar aortaga kiradigan qon miqdori o’zgarmasa, arteriallar, arteriollalar yoki kapillarning kengayishi qon bosimini pasaytirib yuboradi. Ularning
torayiishini esa qon bosimini oshirib yuboradi.
Qon bosimining oshishii va pasayishi yurakning turli ish fazalariga bog’liq. Aortaga qon otilib chiqadigan sistola vaqtida qon bosimi ko’tarilib, eng yuqori darajaga etadi. Juda ham ko’tarilgan shu bosim maksimal bosim minimal bosim yoki diastolik bosim deyiladi. Maksimal bosim bilan minimal boism o’rtasidagi fark pul’s bosimi deb ataladi. 120-80 bolalarning maksimal qon bosimi katta kishilarning qon bosimidagi xiyla pastrok bo’ladi yangi tug’ilgan bolaning sistolik bosimi 40 mm, bir oylik bolaning sistolasi 80 mm. 10-14 yashar bolaning sistolasi esa 100-110 mm bo’ladi. Keksa odamlarda qon bosimi oshadi va yoshlarga borib 135-140 mm bo’ladi.
Tomirlar. Qon tomirlarning rivojlanishi birinchi navbatda aylanasining kengayib borishi bilan xarakterlanadi. Arteriya va venalarning diametri xayotining birinchi davrida ta’minan bir xil bo’ladi va bu tomirlar yosh ulgayishi bilan differen boradi. 5 yoshdan boshlab tomirlar aylanasi tinmay usadi, lekin 11-12 yoshgacha usib kelayotgan yurak bilan tomirlar o’zaning yo’li o’rtasiga nisbatan turg’un munosobatlar saqlanib qoladi. Sungra baetish davrida yurak muskuli zo’r berib o’sa boshlaydi, tomirlar dimetri esa birmuncha sekin kattalashadi.
Qon aylanishi Yurak-tomirlar sistemasining o’ziga xos tarzda rivojlanib borishi qon aylanishida ham yoshga aloqador xususiyatlar kelib chiqishiga ko’p jixatdan sabab bo’ladi. Qonning zarb xajmi, ya’ni tug’ilgan bolada 23,0ml 12 yashar bolada 410ml ga teng bo’ladi. Katta yoshli odamda esa 60 ml, ga teng.
Yoshi ulgayiishi bilan yurak qisqarishining soni o’zgarib boradi. Yangi tug’ilgan bolalarda yurak hammadan ko’p (160 1 kiskir) qisqaradi, yosh ulg’aygan sari pul’s siyraklashadi.
Qon yaratilishi.
Qon yaratuvchi organlarga qizil ko’mik, jigar, taloq, limfa bezlari va qisman retikulo-endotelial sistema kiradi.
Qiizil ko’mikda eritrotsitlar granulotsitlar va trombotsitlar etilib chiqadi. So’ngi yillarda ko’rsatib berilganidek qizil ko’mik vegetativ nerv sistema yordamida boshkariladi. Kumikning umumiy massasi ancha katta bo’lib, umumiy massasining 3,4-59% tashqil qiladi. Bola tug’ilganidan keyin ko’mikning qon yaratish funkitsyasi birmuncha susayadi. 3-4 yoshga borib yana kuchayadi.
7,10 va 13-14 yashar bolalarda qizil ko’mik funktsiyasining kuchayishi kujayadi. 14-15 yoshda qon yaratish funktsiyalari yassi sulklar, qovurg’alar, tush suyagi umrqa tanasi va naysimon suyaklarning ba’zi qismlaridagi qizil ko’mikda saqlanib qoladi.
Jigarning qon yaratish funktsiyasi faqat rivojlanishning embrional davrida yuzaga chiqadi.
Xayotining dastlabki yillarida taxminan 7 yoshgacha taloqda leykotsitlarning hamma turli xosil bo’lib boradi. Yosh o’lchanganidan keyin limfatsitlar, monotsit chakaloklarda 140-160, 1 yashar bolada 120-130, 5 yashar 98-102, 7 yashar 85-90 15 yashar 76-80. katta yoshli odamlarda70-72 xayotining dastlabki yillarida pul’s xali qaror topmagan. Hamisha ham ritmik bo’lavermaydi va 6-7 yoshgacha bir qadar shu xolda saqlanib turadi. 7-8 yoshdan boshlab pul’s ritmik barqaror, muntazam bo’lib qoladi.