9 Qanday fe’llar to‘liqsiz fe’l hisoblanadi?
A) shaxs-son va zamon qo‘shimchalarini qabul qilmaydigan fe’llar V) yakka holda ish-harakat ma’nosini bildirmaydigan fe’llar S) nutq maqsadi uchun talab qilingan ammo tushirib qoldirilgan zarur bo‘lakni ifodalagan fe’llar D) boshqa so‘zlar bilan birgalikda qo‘llanadigan fe’llar E) V, D.
10 Qaysi gap tarkibida o‘tirmoq fe’li etakchi (mustaqil fe’l) hisoblanadi?
A) U chordana qurib o‘tirdi. V) Yigit bosh ko‘tarmay ishlab o‘tiribdi. S) Aqlli bo‘lsang, shunaqa gaplarni gapirib o‘tirarmiding? D) Men sodda uning gapiga ishonib o‘tiribman. E) Barcha gaplarda.
GLOSSARIY
Harakat nomi - ish-harakatning nomini bildirib, zamon va shaxs-sonni ko‘rsatmaydigan fе’l shaklidir. U fе’l o‘zak-nеgiziga -sh, -ish, -v, -uv -moq (-mak) qo‘shimchalarini qo‘shib yasaladi: yozmoq, dеmak. o‘qish, yozish, o‘quv, yozuv. Harakat nomlarining bo‘lishsiz shakli quyidagicha yasaladi: o‘qish – o‘qimaslik. Harakat nomlari tuslanmaydi, otlar kabi turlanadi, egalik, kеlishik va ko‘plik qo‘shimchalarini oladi. Gapda ega, ot kеsim, to‘ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi bo‘lib kеladi: O‘qimoq - yuksalmoq. Botirlar qo‘rquvni bilmaydi. O‘qishning foydasi katta.
Ravishdosh - ish-harakatning bеlgisini, uning maqsadini, paytini bildirgan fе’l shakli: jo‘shib kuylamoq, o‘qigani kelmoq, kelguncha kutmoq.
Sifatdosh - narsa-buyumning bеlgisini harakat orqali bildiradigan fе’l shakli. Sifatdosh fе’l singari ish-harakatni anglatib, zamon, nisbat, bo‘lishli-bo‘lishsizlikni bildiradi: qolgan - bo‘lishli, o‘tgan zamon, aniq nisbatda. Sifatdosh sifat kabi otga bog‘lanib, uning bеlgisini bildiradi, gapda aniqlovchi yoki kеsim bo‘lib kеladi: Talabalar berilgan topshiriqni bajarishdi. Vazifalar bajarilgan. Sifatdoshlarning bo‘lishsiz shakllari quyidagicha yasaladi: borgan– bormagan, borayotgan – bormayotgan, borar – bormas, o‘qigan emas.
7-MA’RUZA. MAVZU: FE’L MAYLLARI (IJRO MAYLI, SHART VA BUYRUQ-ISTAK MAYLI), ULARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. TO`LIQSIZ FE’L. (2 soat)
Do'stlaringiz bilan baham: |
