Qozon o'txonas

Gaz yoqilg‘isi. Tabiiy gaz yer kurrasining juda ko‘p joylarida uchraydi. U faqat maxsus gaz quduqlaridangina emas, balki Neft qazib chiqarishda qo‘shimcha mahsulot sifatida ham olinadi. Neft bilan birga chiqadigan tabiiy gaz yo‘lakay gaz deyiladi. Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini metan СN₄ (98% gacha) tashkil etadi.
Bundan tashqari uning tarkibida etan С₂H₆, propan С₃H₈, butan С₄H₁₀, etilen С₂H₄ va propilen С₃H₈ bo‘ladi. O₂ va N₂ lar odatda oz miqdorni tashkil etadi. Gaz sanoati – yoqilg‘i – energetika majmuasining eng rivojlangan tarmog‘i. Uning Respublikada qazib olinayotgan yoqilg‘i balansidagi hissasi 87,2 % ni tashkil etadi. 1955 yilda Jarqoq, 1956 yilda Gazli Neft konlarining ochilishi natijasida gaz sanoatining moddiy bazasi yaratildi. 1995 yili Respublika gaz sanoatida 48,6 mlrd m³ tabiiy gaz, 7600,6 ming tonna Neft va gaz kondensati olishga erishildi, 3053, 7 ming tonna ko‘mir qazib olindi.
Yonish jarayonlarini hisoblash.
Yonishning kimyoviy formulalari asosida 1 kg yoqilg‘i to‘liq yonishi uchun
zarur bo‘lgan havoning nazariy miqdorini (V_o) aniqlaymiz.
1 kg qattiq yoki suyuq yoqilg‘ida uglerod Cⁱ/100kg , vodorod Hⁱ/100kg, oltingugurt Sⁱ/100kg, kislorod Oⁱ/100kg bo‘ladi. 1 kg yoqilg‘i to‘liq yonishi uchun quyidagicha kislorod zarur :
1 kg yoqilg‘ida Oⁱ/100 kg kislorod borligini va havoda kislorod 23% (massa bo‘yicha) ekanligini e’tiborga olib, 1 kg yoqilg‘i to‘liq yonishi uchun zarur bo‘lgan havoning nazariy miqdorini hisoblab topish mumkin:
i i i i
^{L0 23 3 100 8100 100 100} (2.19)
0,115 Сⁱ 0,375Sⁱ 0,342Н ⁱ 0,043Оⁱ ,
bunda L_o-zarur bo‘lgan havoning nazariy miqdori, kg/kg.
Standart fizik sharoitda (t=0C, p=110⁵Pa) . 1m³ havo 1,293 kg bo‘ladi. 1 kg yoqilg‘i uchun havoning nazariy miqdori (m³) quyidagiga teng.

V₀ _1,293 0,0889(Сⁱ 0,375Sⁱ ) 0,265Hⁱ 0,033Oⁱ (2.20)
Gaz yoqilg‘isi uchun havo sarfi V₀ yonuvchan elementlarning hajmiy ulushlaridan kelib chiqqan holda va quyidagi yonish reaktsiyalari asosida aniqlanadi:
H₂+0,5O₂=H₂O
CO+0,5O₂=CO₂ (2.21)
CH₄+2O₂=CO₂+2H₂O
H₂S+1,5O₂=SO₂+H₂O
1m³ gaz yoqilg‘isi to‘liq yonishi uchun zarur bo‘lgan xavoning nazariy miqdori (m³/ m³) quyidagi formuladan aniqlanadi:
^V0 ^0,0476_^{0,5CО 0,5Н}2 ^1,5Н2^{S 2СН}4 ^_^{m }_4^Cm^Hn ^О2 _^(2.22)

Ma’lumki, to‘liq yonishdagi yoqilg‘i maxsulotlari CO₂, SO₂, H₂O larning aralashmasidan iborat. Bulardan tashqari yonish maxsulotlari tarkibida N₂

_Va yonishda qatnashmagan havoning kislorodi bo‘ladi. Yoqilg‘i to‘liq yonmasa, (chala yonsa) yonish maxsulotlari tarkibida uglerod oksidi, vodorod, metan va boshqa yonuvchan elementlar bo‘lishi mumkin. Yonish mahsulotlari tarkibida ularning miqdori, odatda juda ozligi uchun bular deyarli xisobga olinmaydi. Yonish mahsulotlari hajmi V_yo ikki qismdan iborat: Quruq gazlar V_q.g va suv bug‘lari V_H2O
V_yo=V_qg+ V_H2O (2.23)

U holda V_yo=V_CO2+ V_SO2 + V_N2=V_O2 (2.24)

Tarkib foizi CO₂+ SO₂ + N₂+O₂=100% (2.25)

Bunda CO₂=^VC0100%; .
SO₂=^VSO2100%

Hisoblashni soddalashtirish uchun quruq yoqilg‘i mahsulotlari tarkibidagi uch atomli gazlar miqdorini birgalikda hisoblaymiz va RO₂ bilan belgilaymiz, ya’ni CO₂+ SO₂=RO₂

U holda