Quramı bet

Arab tili arqalı qaraqalpaq tiline ózlestirgen bunday adam atları házirgi menshikli adam atlarınıń quramında jiyi-jiyi gezlesedi.
b) tánhá arabsha atlar. Bul atlardıq kópshiligi diniy siyasatqa iye kitaplardan alınıp, kópshiligi islam diniiń tiykarın salıwshı Muhammed payǵambarǵa onıń sheriskelerine, sahabalarına, shár`yalarǵa hám allanınıń mıń da bir atlarına baylanıslı bolıp keledi. Bul atlardıń quramındaǵı komponentler házirgi qaraqalpaq tiliniń sózlik quramında ushırıspaydı, mánisi jaǵınan kópshilik ushın túsiniksiz. Bular tek qaraqalpaq antroponimlerinde ǵana ayrıqsha kózge túsedi. Máselen. Muhammed (maqtawlı degen mánini ańlatıp, islam dininiń tiykarın salıwshı kózi ashıq, payǵambar atına baylanıslı), Ábiwbákir (Ábu-áke, aǵa, bákir-úyretiwshi, oqıtıwshı degen mánini ańlatadı), shár`yalardıń atlarına baylanıslı: Omar (jasawshı, ómir súriwshi degen mánide), Ospan (márt, qorıqpaytuǵın degen mánide), Áliy (joqarı degen mánide) qaraqalpaq tilinde bir qansha keń taralǵan adam bolıp tabıladı. Arabsha alla sózi adam atlarınıń dáslepki hám sońǵı qatarlarında teńdey qollanıla beredi: Allaniyaz (allanıń tilegi), Allamurat, Allanazar (allanıń kóz qarası), Allaquwat, Allambergen sh.t.b. Kórip ótkenimizdey, alla sózi dáslepki qatarda kelgende kóbinese arabsha mánisi belgili bolǵan sózler menen dizbeklesedi. Al, sózdiń sońında kelgende ulıwma mánisi belgisiz arabsha sózler menen dizbeklesedi: Fayzulla (allanıń miyrimligi, saqıylıǵı), Abdulla (allanıń qulı), Seyfulla (allanıń qılıshı), Asadulla (allanıń jolbarısı), Kárimulla (allanıń qayırqomlıǵı), Sadulla (allanıń sawǵachı), Nasırulla (allanıń járdemi, jeńisi) h.t.b. Din komponenti sózdiń basında ónimlikke iye emes (Dinmuhammed-Muhammedtiń dini), ol kóbine sózdiń keyninde keń qollanılıw menen kózge taslanadı: Jamalatdin (dinniń ullılıǵı), Nasıratdin (dinniń jeńisi, járdemi), Karamatdin (dinniń káramatı), Paxratdin (dinniń maqtanıshı), Shamshetdin (dinniń qılıshı), Ziynatdin (dinniń jarasıǵı ) Rafatdin (dinniń ullılıǵı), Seypatdin (dinniń qılıshı), Ziynatdin (dinniń jarasıǵı), Kamalatdin (dinniń jetiskenligi) h.t.b. Molla sózi arabsha adam atlarınıń quramında tek sóz basında gezlesedi: Mollaniyaz.
Aralıq shıǵısqa iye barlıq adam atların diniy túsiniklerge iye dep esaplawǵa bolmaydı. Álbette, tilimizdiń sózlikquramınan orın alǵan arabsha sózlerden jasalǵan adam atları bunıń bir dálili bolıp tabılsa, sózlik quramda joq, tek adam atlarında qollanılatuǵın tómendegi atlar ekinshgi bir dálili sıpatında tańıladı: Ázim (ullı) Ahmed (asa maqtawlı), Baqıy (máńgi) Jamiyl (sulıw, haq kewil), Zárip (sulıw, aqıllı), Zuxra (jaqtılı), Sholpan (juldız), Ismet (qorǵanısh), Mahmud (dańqlı), Nadir (siyrek, tań qalarlıq), Naim (baxıt), Saadat (baxıt), Saera (planeta), Sálim (zıyanlanbaǵan, saw salamat), Tálip (izlewshi) Hábiyip (súyikli, dos, joldas), Hamit (dańqlı) h.t.b. Joqarıdaǵı Jamiyl, Zárip, Nádir, Sálim, Hamid sıyaqlı er adamlardıń sońına arabsha jınıs ayırıwshı «a» qosımtasınıń qosılıwı arqalı hayal-qızlardıń atları jasaladı: Jámila, Záripa, Nádira, Sálima, Hamida h.t.b. ótkenimizdey, bul atlar diniy túsiniklerge emes, al turmıstıń hár túrli salalarına baylanıslı bolǵan atlıq, kelbetlik sózlerden jasalıp, adam atları xızmetin atqarıp tur.