R. H. Kushatov axborot xavfsizligi va intellektual mulkka kirishni boshqarish

13.2. Intellektual huquqlar sohasidagi xalqaro standartlar.
Intellektual huquqlar asosan milliy darajada tartibga solinadi. Xalqaro darajada bunday huquqlar nisbatan kichik darajada tartibga solinadi: boshqa mamlakatlarning huquqlaridan foydalanuvchilarga nisbatan milliy qonunchilikni qo‘llash tartibi, shuningdek, intellektual mulk huquqlarining xalqaro muomalasi shartlari aniqlanadi.
Intellektual huquqlarni himoya qilish sohasidagi xalqaro huquqiy normalar quyidagi yo‘nalishlar bilan ifodalanadi:
- mualliflik huquqini himoya qilish (himoya qilish barcha davlatlar - xalqaro shartnomalar va konventsiyalar ishtirokchilari hududida obyekt yaratilishi sababli ta'minlanadi);
- sanoat mulkini himoya qilish (himoya ma'lum bir hududda so‘raladi);
- noan'anaviy obyektlarni himoya qilish - ishlab chiqarish sirlari (nou-xau), tijorat maqsadlari.
Bunday himoyani olish uchun boshqa davlat qonunchiligiga muvofiq tegishli himoya ta'minotini izlash yoki xalqaro shartnomaga muvofiq himoya to‘g‘risida kelishish zarur.
O‘zbekistonda ijodiy va intellektual faoliyat natijalarini himoya qilish va himoya qilish masalalari bozor iqtisodiyotini rivojlantirish davrida dolzarb bo‘lib qoldi. Intellektual mulkni himoya qilish obyektlariga bo‘lgan huquqlarni himoya qilish darajasini oshirish mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal rivojlantirish uchun zarur shartdir.
Intellektual mulk sohasidagi tegishli xalqaro shartnomalar to‘plami intellektual mulk huquqlarini tartibga solish bo‘yicha xalqaro huquqiy tartib tizimini tashkil etadi. Shuni ta'kidlash kerakki, ularni tayyorlash va qabul qilish ishlari ancha oldin boshlangan. 19-asrning oxirida intellektual huquqlar sohasidagi birinchi xalqaro bitim - 1883 yildagi sanoat mulkini himoya qilish to‘g‘risidagi Parij konvensiyasi imzolandi. Ushbu konventsiyani qabul qilishdan maqsad eksklyuziv huquqlarni himoya qilish va intellektual mulk huquqlarini xalqaro himoya qilishning hududiy ta'sirini yengib o‘tish edi.
1883 yildagi Sanoat mulkini himoya qilish to‘g‘risidagi Parij konvensiyasida belgilangan xalqaro standartlar bugungi kunda dunyoning aksariyat mamlakatlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanmoqda (Parij Ittifoqida 160 dan ortiq davlatlar ishtirok etmoqda).
Mualliflik huquqi sohasidagi bitim 1886 yildagi Adabiy va badiiy asarlarni himoya qilish to‘g‘risida Bern konvensiyasidir. Bu mualliflik huquqi sohasida asosiy standartlarni o‘z ichiga olgan birinchi birlashtirilgan xalqaro normativ-huquqiy hujjat. Konventsiyada ishtirokchi davlatlar mualliflarning adabiy va badiiy asarlarga bo‘lgan huquqlarini eng samarali va bir xilda himoya qilish niyatlarini qayd etishdi.
Intellektual mulk sohasidagi kam bo‘lmagan muhim xalqaro shartnomalarga quyidagilar kiradi:
- 1891 yilgi belgilarni xalqaro ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi Madrid shartnomasi;
- Mualliflik huquqining universal konvensiyasi 1952;
- Ijrochilarni, fonogrammalar ishlab chiqaruvchilarni va radioeshittirish tashkilotlarini himoya qilish to‘g‘risidagi xalqaro konventsiya, 1961 yil;
- O‘simliklarning yangi navlarini himoya qilish to‘g‘risidagi xalqaro konventsiya, 1961 yil;
- 1970 yildagi Patent kooperatsiyasi to‘g‘risidagi shartnoma;
- Fonogramma ishlab chiqaruvchilarini himoya qilish to‘g‘risidagi konventsiya
Ularning 1971 yilgi fonogrammalarini noqonuniy nusxalashdan;
- Jahon intellektual mulk tashkilotining mualliflik huquqi to‘g‘risidagi shartnomasi 1996 (BIMT shartnomasi);
- Jahon intellektual mulk tashkilotining 1996 yildagi ijrolar va fonogrammalar to‘g‘risidagi shartnomasi.
Shunday qilib, Jahon intellektual mulk tashkiloti doirasidagi mavjud ko‘p tomonlama shartnomalar intellektual mulk huquqlarining turli xil obyektlarini himoya qilish tizimlari va standartlarini belgilaydigan shartnomalarga, xalqaro tasniflarni belgilaydigan shartnomalarga va qo‘llab-quvvatlovchi va yordamchi xarakterdagi shartnomalarga bo‘linadi. .
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi doirasida bir qator ko‘p tomonlama davlatlararo va ikki tomonlama hukumatlararo bitimlar ham imzolandi. Bularga, xususan:
- mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni himoya qilish sohasida hamkorlik to‘g‘risidagi bitim, 1993 yil;
- Belorussiya Respublikasi hukumati va Rossiya Federatsiyasi hukumati o‘rtasida 1994 yilda sanoat mulkini himoya qilish sohasida hamkorlik to‘g‘risida Shartnoma;
- 1998 yilda intellektual mulk sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risidagi bitim;
- soxta tovar belgilari va geografik ko‘rsatmalardan foydalanishni oldini olish va bostirish choralari to‘g‘risida Shartnoma, 1999 y.
Shuni ta'kidlash kerakki, intellektual mulkni himoya qilish sohasida idoralararo hamkorlik mavjud bo‘lib, u intellektual mulkni himoya qilish sohasida ikki tomonlama idoralararo bitimlar va hujjatlar (ma'lumot) almashish bo‘yicha ikki tomonlama kelishuvlarga asoslanadi.
Intellektual mulk sohasidagi xalqaro hamkorlikning asosiy tendentsiyalari quyidagilardan iborat: intellektual mulk huquqlari obyektlarini himoya qilish tizimlarini yanada birlashtirish; sanoat mulki qonunchiligi obyektlarini patentlash (ro‘yxatdan o‘tkazish) ning yangi mintaqaviy tizimlarini yaratish va mavjudlari chegaralarini kengaytirish; yangi, ilgari himoyalanmagan obyektlarni muhofaza qilishning minimal standartlarini ishlab chiqish.