R. Mey va V. Frannklning hayoti va ijodi Reja

R.Mey va V.Frannklning hayoti va ijodi
Reja:

1. 
   R.Meybing hayoti va ijodi
   
2. 
   V. Frannklning hayoti va ijodi
   
3. 
   Ularning psixologiyaga qo‘shgan hissalari
   

Ekzistensial psixologiya — bu psixologiyaning yoʻnalishi boʻlib, u maʼlum bir inson hayotining oʻziga xosligidan kelib chiqadigan, umumiy sxemalarga tushirib boʻlmaydigan, ekzistensializm falsafasiga muvofiq paydo boʻlgan yoʻnalishi. Uning qoʻllaniladigan boʻlimi ekzistensial psixoterapiyadir. Ekzistensial psixologiya psixologiyada gumanistik yoʻnalish sifatida tasniflanadi.
Ushbu tendentsiyaning paydo boʻlishiga Soren Kerkegor, Martin Xaydegger va Jan Pol Sartrning ekzistensialist falsafasi va Edmund Gusserlning fenomenologik psixologiyasi taʼsir koʻrsatgan.
Ekzestensial psixologiyaning tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hozirgi vaqtda ekzistensial psixologiyaning quyidagi asosiy yoʻnalishlari koʻrib chiqilmoqda^[manba?] :

• 
  Lyudvig Binsvanger tomonidan ekzistensial tahlil.
  
• 
  Medard Boss va Elis Xolzhey- Kunts tomonidan Dasein tahlili (dasein analyze).
  
• 
  Viktor Frankl tomonidan ekzistensial tahlil (logoterapiya).
  
• 
  Alfrid Lenglet tomonidan ekzistensial tahlil.
  
• 
  Jeyms Bugenthal, Irvin Yalom, Rollo May tomonidan ekzistensial konsultatsiya.
  

Ekzestial psixologiyaning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
R.May fikriga koʻra ekzistensial psixologiya rivojlanishining birinchi bosqichini fenomenologiya deb hisoblash kerak^[1]. Ekzistensial psixologiyaning fenomenologik bosqichi vakillari Yevgeniy Minkovski, Ervin Shtraus, V. E. fon Gebsattel^[2].
Fenomenologik nuqtai nazaridan ekzistensial psixologiya shaxsni (mijozni) dastlabki tushunchalari va qadriyatlari doirasida koʻrib chiqishdan bosh tortishi bu ularning asosiy gʻoyasidir^[3].
Ikkinchidan, ekzistensial psixologiya rivojlanishi bosqichi, R. May L.Binsvanger, A. Storcha, M. Boss, J. Balli, Roland Kuhn, J. van den Bergma, F. Buttendika va boshqalar^[2] asarlarida ifodalangan.
Rus ildizlarida ekzistensializm[tahrir | manbasini tahrirlash]
L. N. Tolstoy , F. M. Dostoevskiy va boshqa rus mutafakkirlari Yevropa, keyin esa Amerika madaniyati va falsafasi rivojiga katta hissa qoʻshgan va hozirgacha har ikki qitʼaning ekzistensial-gumanistik yondashuvlarining yetakchi vakillariga taʼsir koʻrsatmoqda^[4]. Rus diniy ekzistensializmi oʻz vaqtida Yevropanikidan ham oldinroq paydo boʻladi^[5].
Dunyoni tushunish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekzistensial psixologiya va umuman ekzistensializm uchun muhim tushuncha bu inson dunyosi tushunchasi boʻlib, u (dunyo), R. Meyning fikriga koʻra, shaxs mavjud boʻlgan mazmunli bogʻlanishlar tuzilishi va u mavjud boʻlgan dunyoqarashdir. Ekzistensial psixologiyada dunyo aynan inson dunyosi sifatida tushuniladi. Inson dunyosi, hayvonlar va oʻsimliklarning yopiq dunyosidan farqli oʻlaroq, oʻzining ochiqligi bilan ajralib turadi. U L.Binsvangerning soʻzlariga koʻra, statik narsa emas, inson shunchaki moslashadi; aksincha, bu oʻziga xos dinamik model boʻlib, uning yordamida inson shakllanish va rejalashtirish jarayonida, oʻzini oʻzi anglaydi^[6]. Ekzistensial tahlilchilar dunyoning 3 ta rejimini (bir vaqtning oʻzida mavjud boʻlgan tomonlarini) aniqlaydilar^[7] :

• 
  atrofdagi dunyo — moddiy — „biologik“ va „jismoniy“ dunyo, insonni oʻrab turgan muhit, ob’ektlar dunyosi. Inson tugʻilishi bilan „tashlangan“ va u hayoti davomida moslashadigan dunyo.
  
• 
  ichki dunyo — bir xil turdagi mavjudotlar dunyosi, insonga yaqin odamlar dunyosi, odamlar oʻrtasidagi munosabatlar dunyosi, ular davomida ular oʻzgaradi.
  
• 
  oʻz dunyosi — oʻzini oʻzi anglash, tushunish dunyosi, „shaxsiy men“ning dunyo.
  

Olamni bunday tushunishdan, xususan, dunyoning biriga urgʻu berilsa, boshqalari chiqarib tashlansa, dunyoda borliq haqiqati yoʻqoladi (pasayadi) degan xulosa kelib chiqadi^[8]. Koʻpincha bu insonni tushunishning ilmiy, shu jumladan psixologik, sotsiologik va boshqa yondashuvlarida sodir boʻladi.
Vaqtni tushunish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekzistensial psixologiya va umuman ekzistensializm A. Bergsonning nuqtai nazaricha vaqtni tushunish boʻyicha — bu „borliqning yuragi“; inson tajribalarining oʻziga xos xususiyati^[9] deya taʼrif beradi. Ekzistensial terapevtlarning taʼkidlashicha, ayniqsa chuqur psixologik tajribalar insonning vaqtga nisbatan pozitsiyasini „buzadi“. Masalan, qattiq tashvish va tushkunlik vaqtni yoʻq qiladi, kelajakni imkonsiz qiladi^[10]. "Qoʻrqqaningizda, vaqt sekin oʻtadi; lahzaning oʻzi juda dahshatli tuyiladi, vaqt nihoyat toʻxtaydi ", deydi Soren Kerkegor. Shuning uchun Rollo Mey, Martin Xaydegger va Karl Yaspers oʻzlarining fundamental ishlarida Kerkegorning „Qoʻrquv tushunchasi“ risolasiga alohida eʼtibor berishadi.
Inson tushunchasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekzistensial psixologiyada, R. May, inson doimo mavjud boʻlish jarayonida, potentsial inqirozda^[11] idrok qilinadi, bu Gʻarb madaniyatiga xos boʻlib, unda tashvish, umidsizlik, oʻzidan begonalashish va ziddiyatlarni boshdan kechiradi^[12].
Ekzistensial psixoterapiya va psixologiyaning asosiy tushunchasi, R.May aytganidek — bu „insonni borliq sifatida tushunish“^[13],dir
R.May fikriga koʻra, ekzistensialistlarning asosiy deklaratsiyasi shundan iboratki: inson borligʻiga qanchalik kuchli kuchlar taʼsir qilmasin, inson oʻz hayotining aniqligini bilishi va shu orqali unga munosabatini oʻzgartirishi mumkin. Shaxsning kuchi — bu qanchalik ahamiyatsiz boʻlmasin, maʼlum bir pozitsiyani egallash, aniq qaror qabul qilish qobiliyatida. Ana shu maʼnoda inson borligʻi pirovard natijada erkinlikdan iborat: P. Tillich, „Inson haqiqatan ham qaror qabul qilish paytidagina shaxsga aylanadi“
Viktor ochiq (1905 - 1997) Avstriyalik psixiatr va psixoterapevt bo'lib, "logoterapiya" deb nomlanuvchi psixoanaliz usulini ishlab chiqqan. U kitob yozganligi bilan ham tanilganInson ma'nosini izlash, unda u o'zining terapevtik yondashuvining asoslarini tushuntirib berdi va Osventsim kontslagerida mahbus bo'lib yashagan tajribalarini aytib berdi.
Viktor Frankl odatda "uchinchi Vena maktabi" ning otasi sifatida tanilgan, ularning dastlabki ikkitasi Zigmund Freyd va Alfred Adler tomonidan asos solingan. Uning eng muhim g'oyasi shundaki, odamlar hayotidagi asosiy turtki noyob ma'no izlashdir. Shuning uchun, uning uchun psixoterapiya shaxslarga hayotiy maqsadlarini topishda yordam berishi kerak.
Franklning psixologiya va psixiatriyaga qiziqishi uning dastlabki yillaridanoq sezilib turardi; ammo keyinchalik logoterapiyaning asosiga aylangan tushunchalar u Osvensimda mahbus sifatida vaqt o'tkazishga majbur bo'lmaguncha amalga oshmadi. U erda atrofdagi azob-uqubatlarni ko'rib, u hayotning mazmuni bo'lgan mahbuslarning omon qolish ehtimoli ko'proq degan nazariyani ilgari surdi.
Ozod qilinganidan so'ng, Frankl fashistlar kontslageridan omon qolgan oz sonli kishilardan biri bo'lib Venaga qaytdi. Vataniga qaytib, u o'zining taniqli asarini boshidan kechirganlarini hikoya qilib yozgan va yangi terapevtik nazariyalar bo'yicha turli universitetlarda dars berishni boshlagan. Shu bilan birga, u shahar poliklinikasi kasalxonasining nevrologiya bo'limining direktori lavozimida ham ishlagan.
Biografiya
Viktor Emil Frankl 1905 yil 26 martda Avstriya poytaxti Venada tug'ilgan. Uning ota-onasi kelib chiqishi yahudiy bo'lgan va ikkalasi ham shaharda davlat lavozimlarida ishlaganlar. U hayotining birinchi yillaridan boshlab psixologiyaga katta qiziqish ko'rsatdi; va shu sababli, 1923 yilda mahalliy institutni tugatgandan so'ng, u Vena Universitetiga tibbiyot va psixiatriya bo'yicha o'qishga kirdi.
Universitetga kirib, uni depressiya va o'z joniga qasd qilish kabi mavzular ayniqsa qiziqtirdi. Dastlab u Avstriyada o'sha paytdagi psixoterapiyaning ikkita eng muhim oqimini yaratgan Zigmund Freyd va Alfred Adler nazariyalarini o'rgangan. Biroq, uning fikri tez orada bu ikki terapevtdan ajralib chiqdi.
Universitetda ishlagan yillari u o'rta maktab o'quvchilari bilan suhbatlar va mashg'ulotlar o'tkazishni boshlagan, shu bilan o'zi ishlagan hududda o'z joniga qasd qilishga urinishlarni deyarli butunlay yo'q qilishga muvaffaq bo'lgan. Shu sababli, u o'qishni tugatgandan so'ng, Vena Umumiy kasalxonasining o'z joniga qasd qilishning oldini olish bo'limining direktori lavozimini egalladi.
To'rt yildan keyin u erda va minglab odamlarni davolagandan so'ng, Viktor Frankl o'sha davrdagi antisemitizm tufayli uni tark etishga majbur bo'ldi. Keyinchalik u o'sha paytda yahudiylarga tibbiyot bilan shug'ullanishga ruxsat bergan oz sonli markazlardan biri bo'lgan Rotshild kasalxonasida nevrologiya bo'limining direktori lavozimiga ishga joylashdi.
Rotshild kasalxonasida nevrologiya bo'yicha direktor lavozimini egallaganidan ko'p o'tmay Viktor Frankl va uning qarindoshlari (shu jumladan, uning ota-onasi, akasi va rafiqasi) 1942 yilda Germaniyadagi Thereisienstadt kontslageriga jo'natildi.
Ushbu kontslager ichida Franklning otasi kelganidan olti oy o'tgach vafot etdi. Keyingi uch yil ichida Viktor va uning boshqa oilalari turli xil kontslagerlar o'rtasida to'rt martagacha ko'chirilgan. Uning rafiqasi Bergen - Belsen shahrida vafot etgan, ukasi va onasi Osvensimda vafot etgan.
Viktor Franklning o'zi bir necha oyni ushbu so'nggi kontslagerda o'tkazdi, u erda u 1945 yilda ozod qilindi. Ammo, shu vaqt ichida psixolog bor e'tiborini barcha yaxshi ishlarni qilishga qaratishga qaror qildi va sheriklarining o'z joniga qasd qilish harakatlaridan qochishga harakat qildi. , mahbuslar orasida juda tez-tez uchraydigan odat.
Kontsentratsion lagerlar ichida Viktor Frankl keyinchalik logoterapiyani shakllantiradigan nazariyalarni ishlab chiqa boshladi. Bundan tashqari, u o'sha daqiqada o'z hayotidan mazmun topishga harakat qildi, shuning uchun u qo'lga kiritishda tugallanmagan keyingi kitobida olishni istagan ma'lumotni kengaytirishga e'tibor qaratdi.
Viktor Frankl fashistlar Germaniyasidagi eng katta kontslager - Osvensimdan omon qolgan kam sonli kishilardan biri edi. Shu vaqt ichida u qolgan mahbuslarga iloji boricha yordam berishga harakat qildi; va u buni ijobiy xotiralar, fikrlar va sahnalarga e'tibor qaratishga undash orqali amalga oshirdi.
Boshqa mahbuslar bilan bo'lgan tajribasi va o'z azob-uqubatlaridan kelib chiqqan holda, Frankl keyinchalik "uchinchi Vena psixoterapiya maktabi" deb nomlanadigan narsaning asoslarini yaratdi. Ushbu psixolog, og'ir sharoitlarda ham hayot hali ham ma'noga ega bo'lishi mumkin va azob-uqubatlarning ma'nosi bor deb hisoblar edi.
Osventsimdagi tajribalaridan Viktor Frankl yozganInson ma'nosini izlash, uning hayot haqidagi qarashlari va u erda boshdan kechirgan dahshatlari batafsil bayon etilgan kitob. Keyinchalik, keyingi yillarda u dunyoning turli universitetlarida o'qituvchilikka qaytdi, ko'plab kitoblarni nashr etdi va Garvard singari mashhur muassasalardan o'nlab faxriy unvonlarni oldi.
Viktor Frankl nazariyalarining eng muhim tamoyillaridan biri bu hayot mazmuni. Ushbu psixologning fikriga ko'ra, odamlar o'zimiz va boshqalar uchun mas'uliyatni o'z zimmamizga olib, bizning mavjudligimizdan maqsad topishlari mumkin. Boshqa tomondan, kundalik hayotda yuzaga keladigan muammolarga javob berish uchun "nima uchun" ni topish kerak.
Frankl uchun bizning mavjudligimizning muhim elementlaridan biri bu erkinlikdir. Biroq, ushbu muallif ushbu kontseptsiyani an'anaviy tarzda tushunmagan, ammo odamlar jismonan cheklangan bo'lishiga qaramay, bizning mustaqilligimiz va ma'naviy erkinligimizni saqlab qolishga qodir ekanligiga ishonishgan.
Osvensimda va u yashagan boshqa kontslagerlarda boshdan kechirgan dahshatli voqealar paytida Frankl hayotdagi maqsadi boshqalarga o'zlarini topishiga yordam berish ekanligini aniqladi. Shunday qilibInson ma'nosini izlashva keyingi ishlarining qolgan qismida u ushbu kontseptsiyani chuqur o'rganib chiqdi. Keyin biz uning eng muhim tarkibiy qismlari qaysi ekanligini bilib olamiz.
Hayot mazmunining muhim tarkibiy qismlaridan biri bu o'z qadriyatlariga muvofiq harakat qilish qobiliyatidir. Hatto o'ta og'ir sharoitlarda ham Frankl odamlar erkin tanlash va o'zini tutishga qodir ekanligiga ishongan. Bunga erishishning asosiy vositasi qat'iyatdir.
Ushbu psixolog uchun bizning kunimizda paydo bo'ladigan qiyinchiliklarga duch kelishimiz kerak bo'lgan asosiy vosita - bu aniq bir narsa uchun kurashishga qaror qilishdir. Shu tarzda, to'g'ri motivatsiya bilan biz muammolar bilan kurashishimiz va eng qiyin sharoitlarda ham oldinga siljishimiz mumkin.
2- azoblanishning ma'nosini toping
Viktor Frankl kitobida shunday tushuntiradi Inson ma'nosini izlash barcha azob turlari bir xil darajada og'riqli emas. Ushbu psixoterapevt uchun biz duch keladigan muammolarga dosh berish uchun sabab topsak, og'riqqa qarshi turish qobiliyatimiz sezilarli darajada oshadi.
Xuddi shu sababga ko'ra, Frankl o'zining azob-uqubatlari bema'ni va mantiqsiz ekanligini anglashdan ko'ra yomonroq narsa yo'q degan fikrni himoya qildi. Shu sababli, uning terapevtik taklifi biz duch keladigan muammolarning ma'nosini topishga qaratilgan bo'lib, biz ularni baxtsizlik sifatida emas, balki qiyinchilik sifatida ko'rib chiqamiz.
3- Hayotning mazmuni shaxsiydir
Va nihoyat, Viktor Frankl hayotning yagona tuyg'usi yo'qligiga ishondi, ammo har kim o'zini o'zi topishi kerak. Shu sababli uni kitoblardan, tashqaridan qo'yilgan maqsadlardan, oiladan yoki do'stlardan yoki jamiyatdan izlash mumkin emas. Shuning uchun hayotdagi asosiy maqsadlarimizdan biri bizni maqsadga erishadigan narsani topishdir.
Ammo, har birining hayotiy ma'nosi nimaga asoslangan? Frankl uchun bu bizning qadriyatlarimiz, shaxsiyatimiz, didimiz, tariximiz va qarorlarimiz kabi elementlarga bog'liq bo'ladi. Shunday ekan, har kuni erkin harakat qilish va biz uchun juda muhim narsani izlash imkoniyati ekanligini unutmasligimiz zarur.
Logoterapiya
Osvensimdan o'tganidan so'ng, Frankl o'zining terapiya uslubini yaratdi, u "logoterapiya" deb nomlandi. Bu insonning asosiy motivatsiyasi u "ma'noga intilish" deb atagan degan fikrga asoslangan edi, bu bizning hayotimizdan ma'no topish zarurligiga aylandi. Shuning uchun uning asosiy terapevtik maqsadi odamlarga uni topishda yordam berish edi.
Logoterapiya bo'yicha o'z yozuvlarida Viktor Frankl o'zining klinik yondashuviga asoslangan uchta asosiy xususiyatni tasvirlab berdi:
- Barcha odamlar sog'lom asosga ega. Ushbu fikr Freyd va Adlerning fikriga ziddir, ular inson ongida terapiya yordamida hal qilinishi kerak bo'lgan asosiy disfunktsiya mavjud deb hisoblashadi.
- Odamlarning asosiy yo'nalishi boshqalarga o'z resurslarini kashf etishda va o'zlarini sog'lom bazasidan himoya qilishda yordam berishdir.
- Hayot mazmunli va mazmunli bo'lishi mumkin, ammo bu bizga baxt baxsh etadi yoki qiyinchiliklarga duch kelmaydigan darajaga etishimiz mumkin degani emas