R. X. Maksudov

2.12-§. Payvand choklarni mustahkam likka hisoblash
Payvand choklam ing ishga layoqatligi, choklarning mustahkamligi 
bilan belgilanadi.
D etallam i o ‘zaro uchma-uch, ustm a-ust va burchak ostida payvand­
lash mumkin.
U chm a-uch 
payvandlash. 
2.28-rasm
D etallam ing bir tekislikda joylashgan ikki
uchini bir-biriga uchma-uch payvandlash
natijasida hosil b o ig a n payvand chok
uchm a-uch payvand chok deyiladi. Odatda,
ulanadigan detallam ing uchlariga mahsus
ishlov berib, payvandlash uchun tayyor- 
__
« 
* • 
^.z»-rasm .
lanadi.
Payvand choklam ing mustahkamligini hisoblashda chokning 
ko‘ndalang kesimida ta 'sir etayotgan kuchlanish qiymati uning hamma 
nuqtalarida bir xil deb qabul qilinadi va bu kuchlanishning qiymati 
payvand chokka ta’sir qiluvuchi kuchlarga nisbatan quyidagicha 
aniqlanadi.
P-23]
о к r
bu yerda: 
F- 
cho‘zuvchi 
kuch, N; 
- cho‘zilishdagi 
kuchlanishning hisobli qiymati; 8- chokning qalinligi, mm; / - chokning 
uzunligi, mm.
U stm a-ust payvandlash. Ulanish lozim b o ig a n ikki detaining,
1. 
Masalan, listning biri ikkinchisi ustiga q o‘yib payvandlansa, 
ustm a-ust chok hosil bo‘ladi. Bunday hollarda payvand chokning 
k o iid alan g kesimi uchburchak shaklida b o ia d i va burchakli yoki 
valiksimon chok deb ataladi. C hokning shakli normal, botiq va qabariq 
b o iis h i m um kin (2.29-rasm).
F
П
J 
F
II
В
38

---

а)
Б)
2.29-rasm.
2.30-rasm.
Qabariq chok detaining ulangan joyidagi kesimini sezirarli 
darajada o ‘zgartiradi, bu esa, o ‘z navbatida shu yerda kuchlanishlarning 
qo'shim cha to ‘planishiga sabab bo‘ladi. Ana shu nuqtaiy nazarda, 
choklam ing botiq boMgani yaxshi. Ammo, choklarni botiq qilish 
qo‘shimcha mehnat talab etadi. Shuning uchun aksaryat choklar normal 
shaklda tayyorlanadi. Lekin o'zgaruvchan kuch ta’sir etadigan hollarda 
chokni botiq qilib tayyorlash tavsiya etiladi. Burchakli choklarning 
asosiy xarakterli oich am lari bu uning kateti va balandligi. Chokning 
balandligi uning katetiga bog'liq bo‘lib, quyidagicha h=ksin45°=0,7k 
aniqlanishi mumkin, 2.29-rasm.
Qalinligi S=3 mm bo'lgan listlar uchun katet К ning eng kichik 
qiymati 3 mm bo‘lishi mumkin. Detallami ustma-ust payvandlashda 
choklarni ta’sir etayotgan kuch yo'nalishiga tik, parallel, m a'lum
burchak hosil qilib joylashtirish mumkin, birinchi holda payvand chok 
ro‘para chok 2.30a-rasm deb ikkinchi holda-yonbosh chok, 2.30b deb 
ataladi. Yonbosh chok qanchalik uzun bo‘lsa, kuchlanishni ham 
shunchalik ko‘p tavsiya etiladi.
Ustma-ust payvandlangan birikmalarda cho‘zuvchi va siquvchi 
kuch ta’sirida cho‘zuvchi va siquvchi kuch ta’sirida choklar kesimiga 
tekshirilib mustahkamligi quyidagicha aniqlanadi.
r, 
[2.24]
A 
6-1
...
39

---

^ШДВЩТТТШШГ
F,
и
bunda: xkes, [x]'kes - kesimidan kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati;
Igok ~ chokning hisobiy uzunligi. Payvandlash ro‘para chok 
bo‘lganda lgok =21 p (2.30a-rasm). Payvandlash yonbosh chok bo‘lganda 
Uok =21 von (2.30b-rasm). Payvanlash ro'para hamda yonbosh boMganda 
lg()lc shu choklarning uzunligini у ig‘indisiga teng olinadi.
Yonbosh 
choklar 
nosim- 
m etrik 
boMganda 
2.31-rasm 
chokning uzunligini shu chokdan 
detaining ogMrlik m arkazigacha 
boMgan 
masofani 
teskari 
pro- 
portsional tarzda olinadi, y a’ni
t j { . 2=e2iex