Radioaktivlik elementning izotopga

---

Radioaktivlik
Radioaktivlik - elementning izotopga
aylanish qobiliyati
Radioaktivlik (radio... va activus —
taʼsirchan) — kimyoviy element beqaror
izotopining elementar zarralar yoki
yadrolar chiqarib oʻz-oʻzidan boshqa
element izotopiga aylanish qobiliyati.
Tabiiy sharoitlardagi izotoplarda
boʻladigan radioaktiv tabiiy radioaktiv,
yadro reaksiyalari vositasida olinadigan
izotoplarning radioaktivi sunʼiy radioaktiv
deyiladi. Sunʼiy va tabiiy R. orasida hech

---

qanday farq yoʻq. Ikkala holda yuz
beradigan radioaktiv yemirilish jarayoni
bir xil qonunlarga boʻysunadi.
Radioaktivlik hodisasini birinchi marta
1896 yilda A. A. Bekkerel kashf qilgan. U
uran tuzlaridan nomaʼlum nurlar
chiqishini, bu nurlar xuddi rentgen nurlari
kabi har xil moddalardan oʻtishini,
fotografiya plstinkasini qoraytirishini
birinchi boʻlib aniqladi va ularni radioaktiv
nurlar deb atadi. Tez orada toriyning
radioaktivligi aniqlandi. 1898 yilda esa M.
Sklodovskaya Kyuri va P. Kyurilyar ikkita
yangi radioaktiv element (poloniy va
radiy) ni kashf etdilar. E. Rezerford va
yuqorida nomlari zikr etilgan olimlarning

---

kuzatishlari natijasida radioaktiv
moddalar oʻzidan uch xil koʻrinishdagi (a,
r va u)nurlarni chiqarishi aniqlandi va bu
nurlarning tabiati oʻrganildi: anurlar ikkita
musbat zaryadga ega boʻlgan geliy
atomining yadrosidan iborat; nurlar
manfiy zaryadga ega boʻlgan
elektronlardan iborat; unurlar rentgen
nurlariga oʻxshaydigan elektromagnit
nurlanishdir.
Radioaktivlikning maʼlum boʻlgan asosiy
turlari quyidagilardan iborat: 1)
sxemirilish; 2) remirilish (shu jumladan,
Ktutish); 3) protonli R.; 4) ogʻir
yadrolarning spontan ravishda boʻlinishi.
Radioaktiv yemirilish natijasida hosil

---

boʻlgan yadrolar radioaktiv boʻlishi va
ularning yemirilishidan hosil boʻlgan yangi
yadrolar ham yana radioaktiv boʻlishi
mumkin va h.k. Tabiatda uchta radioaktiv
kator mavjud ekanligi aniqlangan boʻlib,
ular uran, toriy va aktinouran
elementlaridan boshlanadi. Uchchala
holda ham oxirgi mahsulot qoʻrgʻoshin
izotoplari, yaʼni birinchi katorda oxirgi
mahsulot 206Rv, ikkinchisida 2O8Rv va
uchinchisida 207Rv boʻladi. Radioaktiv
yemirilish nazariyasi koʻrsatadiki, dt vaqt
ichida yemiriladigan yadrolarning soni dN
radioaktiv yadrolarning umumiy soni TV
ga proporsional boʻlib, radioaktiv
yemirilish eksponensial qonun boʻyicha
kechadi: N=Noe~x"; bunda N —t paytdagi

---

yemirilmagan yadrolar soni, No —
boshlangʻich paytdagi yemirilmagan
yadrolar soni va ^.yemirilish doimiysi;
yadroning ichki tuzilishiga bogʻliq boʻlgan
oʻzgarmas miqdor. Radioaktiv
yemirilishning eksponensial qonuni
statistik qonun boʻlib, faqat juda katta
sondagi atomlar uchun oʻrinlidir.
Boshlangʻich paytdagi yadrolar miqdori
yarmisining yemirilishiga ketadigan vaqt
moddaning yarim yemirilish davri T
deyiladi. U yemirilish doimiysi X bilan
quyidagicha bogʻlangan: T=0,603 X.
Radioaktiv qatorlarni boshlab beruvchi
uran nU, torii ^Th va aktinouran 92i
elementlarining yarim yemirilish davrlari,

---

mos ravishda 4,51109 yil, 1,391010 yil va
7,13YU8 yilga teng .
Radioaktivlik, asosan, kyuri yoki uning
ulushlari orkali ifodalanadi. Aktivlik 1
kyuri sifatida radioaktiv moddaning bir
sekundda 3,710’° ta yadrosining
yemirilishi qabul qilingan.
Radioaktivlik kashf qilinishi fan va
texnikaning taraqqiyotiga katta hissa
qoʻshdi. U moddalar tuzilishi va
xossalarini oʻrganishda yangi davr ochib
berdi.

---

Bu sahifa oxirgi marta 9-Dekabr 2022, 18:35 da
tahrir qilingan.
•
Matndan 
CC BY-SA 3.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Radioaktivlik&oldid=3446959
" dan olindi