Радиотехник тизимлар назарияси асослари

5.2.1. Sinxrosiklotron
Sinxrosiklotron - siklotronning modifikatsiya qilingan varianti. Bunda 
siklotrondan farqli ravishda tezlashtiruvchi elektr maydon chastotasi zarra 
aylanish chatotasining kamayishiga mos ravishda kamayib boradi.
Tezlatish jarayonida zarralar barqaror oqimini avtomatik ravishda hosil 
qilish avtofazirovka prinsipini 1944 — 1945-yillarda V.I.Veksler (1907 —
1966), Mak-Millan (1907-y.t.) ishlab chiqishdi.
Z arra aylanish ch asto tasi kam ayishi avval bayon qilin g an id ek , 
m assasining relyativistik ortishi va m agnit m aydonning birm uncha 
kamayishi sababidan sinxrosiklotron impuls tarzida ishlaydi, zarralar oqimi 
intensivligi siklotrondagidan birmuncha kichik, bu tezlatgich ham og‘ir 
zaryadli zarralar proton, deytron, alfa, ionlarni 1 
GeV energiyagacha 
tezlashtiradi.
142
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sinxrosiklotronda zarra tezlashtiruvch i kamera markazidan chetlarigacha 
spiralsimon aylanib boraveradi. Energiyasi ortishi bilan kamera o ‘lchami 
ham otrib boradi, kam eraningto‘lahajm i magnit qutblari orasidajoylashgan 
bo‘ladi, bu esa ko ‘p tonnalab tem ir elementini bo‘lish!igini talab etadi, 
qurilma tannarxining keskin otrib ketishiga olib keladi.
5.2.2. Sinxrofazotron
Sinxrosiklotrondazarra maksimum energiyasi W~1 GeV dan oshmaydi, 
chunki tezlashtiruvchi elektr maydoni chastotasining keskin kamayishi 
imkon bermaydi. Bundan tashqari zarra orbitasi otrib borishi bilan magnit 
m ay d o n i k a m a y ish i ju d a k a tta ra d iu sn i ta sh k il etad i. M asalan : 
sinxrosiklotronda zarra energiyasi W = 10 GeV bo‘lsa, magnit maydon H 
kamayishi 20%, dastlabki H0 = 18000 erst dan H = 14500 erst gacha 
kamayadi, radiusi R = 25 m bo‘lib, magnit og‘irligi ~1,5><106 1 bo‘Iadi. 
Shuning uchun energiyasini oshirishning boshqa usuli sinxrofazotronda 
zarrani o‘zgarmas radiusda tezlatishdir.
S in x ro fa z o tro n d a z a rra n i o ‘z g a rm as ra d iu sd a te z la tis h u c h u n
JW (W + 2E0)
R = —
---------------------= 
const
bo‘lishi kerak, ya’ni energiya ortishi bilan
3 0 0
ZH
magnit maydon kuchlanganligi ETham otrib borishi lozim.
Sinxrofazotronda zarra aylana halqada va to ‘g ‘ri chiziqli harakatda 
qatnashadi, tezlashtiruvchi rezonator halqa va to ‘g ‘ri chiziqli bo‘laklar 
orasiga joylashgan.
Tezlashtirilayotgan zarralar o ‘zgarmas orbitada harakatlanishi uchun 
orbitaga yetarli darajad a tezlash tirilib injeksiya (purkash) qilinadi. 
Sinxrofazotroning maksimum energiyasi injeksiya energiyasiga bogTiq:
W (W +2£o) W(W+2E0)
H i 
~ 
H 2 
> 
(5.2.7)
bu yerda