Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
§ GƏLƏCƏYİN STRATEGİYASINI
Download 5.08 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- İlham Əliyev
|
§ GƏLƏCƏYİN STRATEGİYASINI
FORMALAŞDIRARKƏN “ Ölkəmizin gələcək inkişafını mən çox açıq və parlaq görürəm. Azərbaycan hansı ölkəyə çevriləcək, beş ildən, on ildən, iyirmi ildən sonra Azərbaycanın mövqeləri necə olacaq, Azərbay‐ canın iqtisadi potenisialı necə olacaq, insanların həyat səviyyəsi necə olacaq – bütün bunlar bizi düşündürür. Çünki biz ölkəmizin gələcəyi üçün, Azərbaycanın hərtərəfli inkişafı üçün işləyirik ” 1 .
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bu kitabı yazmağa məni ruhlandıran son onillikdə Azər- baycanda baş verən böyük dəyişikliklər olmuşdur. Kitabı ba- şa çatdırarkən hazırda dünya məkanında baş verən proses- lərin təhlilini davam etdirirəm və aydın şəkildə başa düşürəm ki, demokratiya ona xas olan bütün spesifik əlamətləri ilə bir- likdə insan beyninin çox qiymətli bir ixtirası olub, insanların harmonik cəmiyyətdə yaşamasını reallığa çevirmək, onların öz hüquq və azadlıqlarını təmin etmək, eləcə də ən əlverişli yaşayış mühiti yaratmaq məqsədi daşıyır. Əgər biz Adəm peyğəmbərin öz həyat tərzini demokratikləşdirməyə çalışdı- ğını desək, səhv etmərik. Çünki o, özünə seçim azadlığı ver- mişdi. Musa, İsa, Məhəmməd peyğəmbərlər də bəşəriyyətə
1
İlham Əliyevin nitqindən. “Azərbaycan” qəzeti, 3 oktyabr 2006-cı il.
712 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
vicdan azadlığına və dini etiqad azadlığına inam bəxş et- mişlər. Fransa inqilabı gələcək liberal cəmiyyətin konturları- nı bir qədər açıb göstərməklə insanın hüquq və azadlıqlarının yeni tərzdə anlaşılmasını vermişdir. ABŞ-da vətəndaş mü- haribəsi dərisinin rəngindən və irqindən asılı olmayaraq, ha- mının azad olmasını bəyan etmişdir. Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvi mahiyyət etibarilə quldarlığa son qoymuş, SSRİ-nin dağılması isə “yeni demokratiyaların” sərhədlərini genişləndirməyə imkan vermiş və bununla da insanın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin prioritet məsələ olduğu mə- kanı genişləndirmişdir. Adətən, biz demokratiyadan danışanda insan azadlıqları və hüquqlarını nəzərdə tuturuq. Eyni zamanda, biz çox tez-tez “demokratiya” sözünü işlədir, lakin bu anlayışın real mahiyyəti barədə düşünmürük. “Xalq hakimiyyəti” və ya “demokratiya” ifadələri o qədər adiləşmişdir ki, onlardan istər mətbəx söhbətlərində, yemək məclislərində, istərsə də siyasi debatlarda tez-tez istifadə edilir. Bəşəriyyət açıq birgəyaşayış forması olan demokratiyaya çox böyük ümid bəsləyir. Deməli, demokratiyanın mahiyyətini və cəmiyyətin inkişafı üçün açdığı perspektivləri daha dərindən dərk etmək üçün ona öz mülahizələrimizdə daha artıq diqqət yetirməliyik. Sərbəst polemika, diskussiyalar demokratik birgəyaşayış ənənələrinin və müvafiq normaların lap əvvəldən şübhəli səviyyədə olduğu transformasiya cəmiyyətlərində mühüm rol oynayır. Mən kitabın əvvəlində qeyd etmişdim ki, bu əsər qlobal transformasiya proseslərinin mürəkkəb dövründə hazırlan- mışdır. Lakin xüsusi vurğulamalıyam ki, bəşəriyyət daim tranzit vəziyyətindədir. Daha mükəmməl cəmiyyət qurmaq istəyi bizi dünya tarixinin lap əvvəlindən izləyir, buna görə də tranzit labüd olaraq bizim əbədi yol yoldaşımızdır.
713 Sözardı əvəzi
Mən bu kitab üzərində işi Azərbaycanda təməli ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş səmərəli dövlətçilik xəttinin təkmilləşdirildiyi bir vaxtda tamamlayıram. Lakin heç bir kitab dövlətdə həyata keçirilən layihələrin və görülən işlərin bütün həcmini əhatə edə bilməz. Son onillikdə Azərbaycanda dövlətin demokratik inkişafına kömək edən sabit siyasi sistem bərqərar olmaqla yanaşı, həm də vətəndaş cəmiyyətinin əsas postulatları formalaşmışdır. Milli iqtisadiy- yat əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmiş və möhkəmlənmişdir. Ölkədə möhkəm səhiyyə sistemi, keyfiyyətli təhsil və əhalinin sosial müdafiəsi sistemləri yaradılır. SSRİ dağılandan sonra ölkənin bərpa edilməsinə və onun real müstəqil subyekt kimi inkişafına yönəlmiş strateji xətt uğurla həyata keçirilir. Lakin dövlətin inkişaf səviyyəsinin göstəricisi təkcə iqti- sadi, siyasi və sosial nailiyyətlərdən ibarət deyildir. Əhalinin ictimai şüuru və siyasi mədəniyyəti demokratik dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin təşəkkülünün əsas seqmentidir. Bu kitabda mən tranzitar cəmiyyətlərin demokratik inkişafının həm tarixi, həm də müasir meyillərini araşdırmağa çalışmı- şam. Yeni və ən yeni dövr mütəfəkkirlərinin dünyada məşhur olan əsərlərini təhlil etməklə, tarixin müxtəlif mərhələlərində dünya məkanında demokratik ideyaların inkişaf dinamikasını göstərmək istəmişəm. Mən “Amerikanı kəşf etmək” fikrin- dən uzaq olmuşam, lakin bu və ya digər mütəfəkkirlərin so- sial gerçəkliyi demokratik anlayışlarını bəşəriyyətin inkişafı- nın müasir dövrünün reallıqlarına tətbiq etməyə və ən baş- lıcası, bu ideyaları inkişafın milli modeli nümunəsində tək- rarlamağa çalışmışam. Kitab üzərində işləyərkən və bununla yanaşı Qərb müəl- liflərinin demokratiya məsələlərinə dair əsərləri ilə tanış olar- kən yəqin etdim ki, demokratiyanın cəmiyyətdə heç də bütün
714 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
problemləri həll etmədiyini düşünən tədqiqatçılar haqlıdırlar. Bu demokratiyanın seçkili demokratiya 1 , yoxsa liberal de- mokratiya 2 olmasının fərqi yoxdur. Düzdür, demokratiya, idarəetmənin ən yaxşı formasıdır, lakin bəzən hesab edil- diyinin əksinə olaraq, o, mütləq nemət deyildir. Hələ demok- ratik siyasi təfəkkürün əsas generatorları olan Aristotel və Platon hesab edirdilər ki, “idarəetmənin həyata keçirilə bilə- cək ən real forması qarışıq və ya konstitusiyalı idarəetmə for- masıdır. İdarəetmənin bu prinsiplərinə əsaslanan azadlıq qa- nunun çərçivələri ilə, xalqın suverenliyi isə asayiş və sabitlik yaradan dövlət təsisatları ilə məhdudlaşır” 3 .
yasi məna daşıyır. Demokratiyanın praktik təyinatına gəldik- də isə, tanınmış tədqiqatçılar arasında belə bir fikir var ki, hətta liberal demokratik dövlətlər də çox vaxt demokratik ideallardan geri qalır. İtaliya, Yaponiya, Belçika, Fransa, ABŞ və bəzi başqa demokratik sənaye dövlətlərində baş ve- rən siyasi proseslər göstərir ki, siyasi təsisatları tamamilə möhkəmlənmiş, konsolidasiya olunmuş demokratik rejimlər də seçicilərin ətaləti, sinizm, siyasi prosesdən uzaqlaşma faktları bir yana, korrupsiyadan, siyasi hakimiyyətdən bərabər istifadə etmək imkanının olmamasından əziyyət çə-
1
S e ç k i l i d e m o k r a t i y a elə konstitusiyalı sistemdir ki, burada qanunverici və ali icra hakimiyyəti orqanları müntəzəm, bəhsləşmə şəraitində keçən, çoxpartiyalı ümumi seçkilər yolu ilə formalaşır.
2 L i b e r a l d e m o k r a t i y a seçkili demokratiyanın elementləri ilə yanaşı, tələb edir ki, birincisi, hakimiyyət seçicilər qarşısında birbaşa və ya dolayısı ilə hesabat verməyən hərbçilərin və digər qrupların təsiri altında olmasın. İkincisi, idarə edənlərin idarə edilənlər qarşısında şaquli istiqamətdə hesabat verməsi ilə yanaşı, vəzifəli şəxslərin üfüqi istiqamətdə bir-birinə hesabat verməsi tələb olunur. Üçüncüsü, liberal demokratiya bir-biri ilə rəqabətdə olan maraqların və dəyərlərin daşıyıcılarının müntəzəm seçklərdən asılı olmadan öz aralarında açıq rəqabət aparmaq imkanının olması üçün şəxsi və ümumi azadlıqlar kimi, siyasi və vətəndaş plüralizmi üçün də şərait olmasını nəzərdə tutur.
3
Теория и практика демократии. Избранные тексты. М., 2006, стр. 25.
715 Sözardı əvəzi
kir. Həmin ölkələrdə demokratiyadan bezmək müşahidə olu- nur. Bu hal gənclər arasında daha çox hiss olunur və haki- miyyət orqanlarını ciddi narahat edir. Dünyada bütün vətəndaşların bərabər siyasi resurslara ma- lik olduğu, hakimiyyətin özünün bütün vətəndaşlar qarşısında tamamilə və ya demək olar ki, tamamilə cavabdeh olduğu mü- kəmməl demokratiya yoxdur və heç vaxt da olmamışdır. Məhz buna görə də sosioloq Robert Dal demokratiyanın bu gün üçün mümkün olan daha məhdud formasını səciyyələndirən "poliar- xiya" terminindən istifadə edir. Poliarxiya konsepsiyası iki aş- kar şərti nəzərdə tutur: müxalifət və siyasi iştirak. Bu iki şərtlə sıx bağlı olan üçüncü şərt vətəndaş azadlığıdır, bunsuz həmin şərtlər öz əhəmiyyətini itirir. Mövcud konsepsiyalara görə, dünyadakı nemətlərin heç də hamısı demokratiyadan asılı deyildir. Sosioloq Xuan Lintsin fikrincə, siyasi demokratiya bizim demokratik cə- miyyət adlandırdığımız anlayışa hətta təxmini də olsa uyğun gəlməyə təminat vermir. Filipp S.Şmitter və Karl de Şveynts (kiçik) isə belə hesab edirlər ki, avtokratik rejimlərlə müqa- yisədə, demokratiya iqtisadi və inzibati baxımdan heç də daha səmərəli olmalı deyildir. Lakin demokratik dövlətlər azadlığın geniş yayılmasına, alternativ hökumət və siyasət seçməyin real şəkildə mümkünlüyünə, habelə mənafelərinə toxunulan qrupların təşkilatlanmasına və səfərbər edilməsinə imkan verməklə sosial ədalətsizliyin azaldılması, yanlış si- yasi qərarların və hakimiyyətdən sui-istifadənin aradan qaldı- rılması üçün zəmin yaradır. Demokratiyanı inkişaf etməkdə olan fenomen kimi başa düşmək lazımdır. Hətta ölkə seçkili və ya liberal demokratiya- nın standartlarından uzaq olduqda belə, demokratik təsisatların
716 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
yaxşılaşması və dərinləşməsi mümkündür. Demokratiyanın in- kişaf etməsi və möhkəmlənməsi cəmiyyətin üzləşdiyi bütün sosial və iqtisadi problemləri həll etməyəcəkdir. Lakin ictimai müzakirə sahəsinin genişlənməsi, demokratiyaları dərinləş- dirən və genişləndirən islahatlar əhalinin şüur səviyyəsini və seçkili hakimiyyət orqanlarının legitimliyini artıra bilər. Və- təndaşların səriştəlilik səviyyəsinin artması və onların siyasi prosesdə fəal iştirakı ictimai həyatın başqa sahələrinə də ya- yılacaqdır. Xeyriyyə təşkilatlarında və ictimai tədbirlərdə işti- rak etmək kimi vətəndaş aksiyaları qarşılıqlı etimada, qarşı- lıqlı əlaqəyə və əməkdaşlığa gətirib çıxarır, bu isə cəmiyyətin siyasi fəallığının artmasına, iqtisadi inkişafa, demokratik sabitliyə və sosial problemlərin həllinə kömək edir. Bəşəriyyətin inkişaf perspektivləri baxımından demokra- tiyanın taleyi birmənalı şəkildə müəyyən edilməmişdir. Libe- ral demokratiya elementləri ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif ardı- cıllıqla, müxtəlif dərəcədə və müxtəlif sürətlə yaranır. Bu- nunla belə, demokratik dəyişikliklər müxtəlif istiqamətlərdə həyata keçirilə bilər. Seçkili demokratiyalar daha demokratik – liberal, konstitusiyalı, bəhsləşən, məsuliyyətli, hesabat ve- rən və bütün vətəndaşların siyasi prosesdə iştirak etməsinə imkan yaradan rejim ola bilər. Lakin onlar eyni dərəcədə da- ha az demokratik, yəni daha mərkəzləşmiş, sərt, korrupsiya- ya qurşanmış, özünə qapanmış, məsuliyyətsiz və heç kəsə hesabat verməyən rejimlərə çevrilə bilər. Liberal demokrati- yalar da siyasi məsuliyyətin, hesabat verməyin, əlverişlilik və bəhsləşmə səviyyəsini yaxşılaşdıra və ya pisləşdirə bilərlər. Demokratiyanın inkişafının yalnız bir istiqamətdə getməsinə heç bir zəmanət yoxdur. Lakin belə güman etməyə kifayət qədər əsas vardır ki, əgər vaxtaşırı islahatlar keçirilməsə və yeniləşdirilməsə, bütün siyasi sistemlər daha sərt olur, kor-
717 Sözardı əvəzi
rupsiyaya qurşanır və qeyri-həssas olur. Demokratiya nəinki keyfiyyətcə pisləşə bilər, hətta formal hakimiyyət təsisat- larının iflasa uğraması və daha gizli şəkildə gedən daxili par- çalanma prosesləri nəticəsində tamamilə yox ola bilər 1 .
və aktual problemdir. Əvvələn, demokratiya yeni siyasi və sosiomədəni təriflər sistemi kimi təzahür edir. İkincisi, o, tranzitar cəmiyyətlərdə daxili transformasiyalar üçün zəmin yaradır. Üçüncüsü, o, dövlətin iqtisadi və siyasi xəttinin mər- hələlərlə dəyişməsində özünü göstərir. Bütün bu cəhətlər dünyada və regionda yeni qayda yaranmasına ciddi təsir edir. Aydındır ki, demokratiya təkcə politoloji ideya kimi deyil, həm də həyat və təfəkkür tərzi, birgəyaşayış və dünyada baş verən proseslərə fəal cəlbolunma tərzi kimi xalqın öz ira- dəsini sadəcə ifadə etməsindən daha geniş məfhumdur. Mənim bu əsərdə təhlil etməyə çalışdığım Azərbaycanın demokratik inkişafı hazırda konsolidasiyaya doğru hərəkət mərhələsindədir. Biz hazırlıq fazasının çətinliklərini uğurla dəf edərək, E Pluribus Unum 2 formulu ilə ifadə edilə biləcək qlobal dünya nizamının tərkib hissəsinə çevrilməyə, qərarlar qəbul edilməsi, demokratiyanın bərqərar olması fazasını ger- çəkləşdirməyə nail olmuşuq. Bu formul insan hüquqları və azadlıqlarının ümumi və universal dəyərləri, liberal ideyalar, ədalətin təntənəsi və öz həyat tərzini yaxşılaşdırmağa qabil olan yeganə instansiya kimi insanın gücünə inam əsasında formalaşan qlobal qaydanın vəhdətini əhatə edir. Unutmamalıyıq ki, keçmişimiz gələcəkdə bizi nələr göz- ləyəcəyinin parlaq sübutu, habelə dövlətin inkişafının düzgün
1
2
“Çoxludan əmələ gələn vəhdət”, yaxud “Müxtəliflikdə vəhdət” (lat).
718 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
strategiyasının müəyyən edilməsində bizə köməkçidir. Tarixi reallıqları nəzərə almadan möhkəm dövlətçilik, sabit sistem və inkişaf etmiş cəmiyyət qurmaq çətindir. Bir qədər geriyə, keçmişə qayıdaraq yada salaq ki, 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyasında Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi haq- qında bəyannamə, elə həmin il oktyabrın 18-də isə “Azərbay- can Respublikasının müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı” qəbul edilmişdi. 1991-ci il dekabrın 29-da Azərbaycan Res- publikasında ümumxalq referendumu keçirilmiş və əhalinin 95 faizi referendumda iştirak edərək, ölkənin müstəqilliyinə və suverenliyinə səs vermişdi. Beləliklə, XXI əsrin astanasın- da, SSRİ-nin dağılması ilə başlanmış yeni dünya nizamının formalaşması dövründə qüvvəyə minmiş müstəqillik haqqın- da Konstitusiya aktı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918-1920-ci illər) hüquqi varisi kimi Azərbaycanın müs- təqilliyini şərtləndirmiş oldu. Müstəqillik yoluna qədəm qoymaq Azərbaycanın tari- xində yeni səhifə açmaqla bərabər, taleyüklü məsələlərin həlli zərurətini də irəli sürdü. Bu böyük məsələlərin həlli məqsədyönlü daxili və xarici siyasət xəttinin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsini, ölkənin mədəni- intellektual, sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi potensialından səmərəli istifadə olunmasını tələb edirdi. Lakin Azərbay- canın müstəqilliyinin ilk illərində dövlət quruculuğunun bütün mövcud imkanlarını reallaşdırmaq mümkün olmadı. Ona görə də ölkənin problemlərinin çoxu həll edilməmiş qaldı. SSRİ dağılandan sonra ölkəmizin dünya sisteminə inteqrasiyasının guya avtomatik olaraq təmin ediləcəyi, tranzitin isə təbii şəkildə baş verəcəyi barədə əsassız ümidlər də doğrulmadı.
719 Sözardı əvəzi
Respublikada cərəyan edən və heç də birmənalı olmayan proseslər, xüsusən Azərbaycanın bir hissəsinin Ermənistan tərəfindən işğalı milli identiklik problemlərinin yenidən dərk olunmasına kömək etdi. Cəmiyyətdə millətçilik əhvalı güclənir, ictimai-siyasi məkanda anarxiya və hərc-mərclik get-gedə artırdı. Müstəqilliyin ilk illərində tətbiq edilən ida- rəetmə metodları, o vaxt qəbul olunmuş bir sıra qanunlar bomba partlayışı effekti doğurur, cəmiyyəti monolit qüvvə kimi birləşdirmək əvəzinə, separatçılıq meyillərinin güclən- məsinə zəmin yaradırdı. Azərbaycanın siyasi müstəqilliyi davamlı və sabit inkişaf üçün perspektiv açırdı. Lakin dinamik tərəqqi və səmərəli inkişaf yalnız bərqərar olmuş və ya ən azı, formalaşmaqda olan demokratik dəyərlərə malik açıq cəmiyyətlərdə müm- kündür. Beləliklə, demokratiya xalqın iradəsinin ifadəsinə çevrilmişdi. 1991-ci ilin oktyabr ayından, yəni müstəqillik əl- də ediləndən bəri Azərbaycan iqtisadiyyatı tamamilə bərbad, siyasi sistemi son dərəcə qeyri-sabit olduğu, totalitar sovet cəmiyyətinin qalıqlarının hökm sürdüyü bir vəziyyətdən davamlı siyasi xətti, sabit və dinamik inkişaf edən iqtisadi sistemi, formalaşmaqda olan vətəndaş cəmiyyəti, get-gedə möhkəmlənən demokratik təsisatları mövcud olan, ictimai şüurun tədricən yeni davranış stereotipləri məcrasına trans- formasiya etdiyi bir dövlətə çevrilmək üçün böyük bir yol keçmişdir. 1988-1993-cü illərdə Azərbaycanda hakimiyyət- sizliyin hökm sürdüyü vaxtda formalaşmış anarxiya sindro- mu ölkənin siyasi, iqtisadi və ictimai həyatının bütün sahə- lərini bürümüşdü. Yalnız 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev respublika rəhbərliyinə qayıdandan sonra Azərbaycan səmərəli dövlətçilik konsepsiyasına, iqtisadiyya- tın dirçəldilməsi strategiyasına uyğun olaraq və Azərbaycan
720 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
xalqının sosiomədəni irsinə əsaslanaraq, demokratik tranzit yoluna qədəm qoydu. Məhz sonrakı illərdə Azərbaycan cəmiyyəti müstəqil siyasi və iqtisadi xəttin reallaşdırılmasına səfərbər edildi: hakimiyyət boşluğu aradan qaldırıldı, sepa- ratçı qüvvələr zərərsizləşdirildi, vətəndaş müharibəsi təh- lükəsinin qarşısı alındı, Azərbaycanın dövlətçiliyinə, müstə- qilliyinə və ərazi bütövlüyünə qəsd edən cinayətkar qruplar cəmiyyətdən təcrid olundu, nizami silahlı qüvvələr yaradıl- ması ilə əlaqədar tədbirlər görüldü. Nəticədə demokratik təsi- satların və ənənələrin formalaşması prosesi başlandı, vətən- daşların və dövlətin qarşılıqlı mənəvi məsuliyyətinə əsasla- nan dövlətçiliyin və sosial sabitliyin təməli qoyuldu. Dövlət cəmiyyətin bütövlüyünün etibarlı təminatçısına çevrildi. Azərbaycanın gələcəyi üçün məsuliyyəti öz üzərinə götür- müş Heydər Əliyev son onillikdə hədsiz gərgin zəhmət baha- sına yeni milli inkişaf strategiyası formalaşdırmağa müvəffəq olmuşdur. Bu strategiya suveren demokratiya ideyasına, dövlətin bütövlüyünə, hər bir vətəndaşın maddi rifahın, bütün vətəndaşlar üçün, Azərbaycanı təşkil edən bütün sosial qruplar və xalqlar üçün azadlığın və ədalətin təmin olunma- sına əsaslanırdı. Bu illər ərzində ictimai, iqtisadi və sosial sahələrdə de- mokratik islahatlar keçirilmiş, maliyyə sahəsində yüksək nə- ticələr əldə edilmişdir. Hüquq mühafizə orqanlarında, məh- kəmə sistemində və penitensiar sistemdə dünya standartları- na uyğun islahatlar aparılmışdır. Dövlət idarəçiliyi strukturu- na ciddi dəyişikliklər edilmiş, milli ordunun formalaşması və möhkəmlənməsi sahəsində mühüm tədbirlər görülmüşdür. Torpaq islahatı aparılmış, torpaq xüsusi mülkiyyətə verilmiş- dir. Dövlət özəlləşdirmə proqramları genişmiqyaslı islahat- ların aparılmasında böyük rol oynamışdır. Sosial yönümlü
721 Sözardı əvəzi
islahatlar və əhalinin sosial müdafiəsinə dair tədbirlər iqtisadi siyasətdə mühüm yer tutmuşdur. Ölkənin bank-kredit, vergi və büdcə sistemlərinə ciddi dəyişikliklər edilmişdir, vətən- daşların real gəlirlərinin artırılması sahəsində nəzərəçarpacaq uğurlar vardır. Söz və vicdan azadlığı, şəxsiyyətin toxunul- mazlığı, insan hüquqları təmin edilmişdir; ölkədə tolerantlıq mühitinin bərqərar olması sayəsində vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması yolunda əhəmiyyətli tərəqqi vardır. Bütün bunlar 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında öz əksini tapmışdır. Bu Konstitusiya demokratiyaya keçid şəraitində “qərarlar qəbul edilməsi fazasına” tranzitin bazisinə çevrilmişdir. XX əsrin son onilliyində ölkəmiz dövlət təsisatlarının və ictimai təsisatların tənəzzülünün qarşısını almaq üçün çox çə- tin məsələləri həll etməyə məcbur olmuşdur. Eyni zamanda, irəlicədən bir neçə illər, onilliklər üçün ölkənin inkişafının təməlini yaratmaq lazım idi. Başqa sözlə desək, biz uçqunları təmizləyir və tədricən irəliləyirdik. Bu baxımdan sabitləşmə siyasəti, əslində, yığılıb qalmış problemlərə münasibət bildir- Download 5.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|