Raqamli iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismlari Iqtisodiy o’sish raqamli iqtisodiyot asosi sifatida Raqamli iqtisodiyot texnologik asoslari

Kraudsorsing va kraudfandingningyangi imkoniyatlaridan samarali foydalanishKraudfanding platformalari tufayli kichik biznes internet orqali kapitalga yo‘l topdi. Oculus Rift va Pebble Watch–bu modelning birinchi qadamlari. Lekin avvalgidek, qatnashchilar kapitalni to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qila omlaydi. AQShda startaplarga ko‘maklashish haqida yangi qonun mayda investorlarga bevosita kraudfandingkampaniyalari orqali mablag‘ kiritishga imkon beradi, lekin investorlar va tadbirkorlarga buning uchun avvalgidek Kickstarter yoki Indiegogo kabi vositachilar hamda an’anaviy to‘lov usuli, odatda bank kartalari PayPal zarur. Vositachi bu ishlarning hakami hisoblanadi, jumladan, kimga nima tegishli ekanligini hal qiladi.Blokcheynda aksiyadorlashtirish (bu bir variant) ushbu konsepsiyani rivojlantiradi. Endi kompaniyalar «blokcheynda» moliyalashtirish to‘plashi, kompaniyaning moddiy qiymatlariga mos keladigan tokenlar yoki virtual qimmatli qog‘ozlar chiqarishi mumkin. Ular aksiyalar, obligatsiyalar yoki Augur bilan bog‘liq holatda bo‘lgani kabi, ularning egalariga kompaniya qaysi bashorat bozorlarini ochishini hal qilish huquqini bergan holda platformada kotirovka qiladigan bozor qatnashchilari pozitsiyalarini aks ettirishi mumkin. Ethereum oldindan berilgan buyurtmalar bo‘yicha o‘z tokeni, ethersotish uchun tamomila yangi blokcheyn rivojlantirishni moliyalashtirib, yanada katta muvaffaqiyatga erishdi. Hozirda Ethereum –uzunligi bo‘yicha ikkinchi va rivojlanish cur’ati bo‘yicha birinchi o‘rinda turadigan ommaviy blokcheyn hisoblanadi. Augur kraudfandingida investitsiyalar o‘rtacha summasi 750 dollarni tashkil qildi, lekin 1 dollar yoki hatto 10 sentlik minimal obunalarni tasavvur qilish qiyin168emas. Dunyoda istalgan kishi –hatto aholining eng qashshoq qatlamlari va eng uzoq mintaqalar aholisi ham –fond bozorinig investoriga aylanishi mumkin.Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi zamonaviy tadbirkorlarga moliyalashtirishning yangi imkoniyatlari taqdim etdi. Tadbirkorlikloyihalarini samarali tashkillashtirish kraudfanding, kraudsorsing va fandrayzing texnologiyalari va vositalaridan foydalanish orqali amalga oshirish mumkin. Ishbilarmonlik muhitining raqamli o‘zgarishi “O‘z ko‘chimiz bilan bajaramiz” biznes modelidan "o‘z ko‘chimiz bilan plyus autsorsing” biznes modeliga, “o‘z ko‘chimiz va ixtiyoriy “olomon”” biznes modelidan “toza kraudsorcing (ixtiyoriy “olomon” kuchlari bilan) biznes modeliga o‘tishga olib keldi. Hozirgi kunda biznesda asosan “o‘z ko‘chimiz va ixtiyoriy “olomon”” modelidan foydalanishmoqda. Fotobank, YouTube, video-xosting, Vikipediya, ijtimoiy tarmoqlar va hokazolar “toza kraudsorsing” biznes modeliga misol bo‘lib, Internetda to‘liq ish bilan shug‘ullanadigan kompaniyalarga xosdir. Ushbu turdagi kompaniyalar birinchi navbatda Internet auditoriyasi uchun raqobatlashadi, chunki u barqaror o‘sishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, ularni kapitallashtirish ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar kontenti, hamjamiyat a’zolari, lidlar (ingliz tilidagi lead –potensial mijoz) soniga va ularni sonining o‘sish sur’atlariga bevosita bog‘liq. Masalan, Googlekompaniyasi atigi to‘qqiz oy davomida faoliyat ko‘rsatib kelayotgan YouTubevideo-servisini 1650 million dollarga sotib oldi va shu orqali faqat krodsoursing texnologiyasiga asoslangan marketing modelining yuqori sarmoyaviy jozibadorligini namoyish etdi. Biznes oldida birinchi navbatda kraudsorserlar sonini ko‘paytirish, axborot kompaniyalarining narxini boshqarish, trafikni ko‘paytirish orqali ularning samaradorligini oshirish, qamrab olish ko‘rsatkichlari orqali lidogeneratsiyalash (aniq aloqa ma’lumotlari bo‘lgan potensial mijozlarni topishga qaratilgan lid-menejmentining elementi bo‘lgan marketing taktikasi) va (geo) targetirolash (veb-ishlanma va internet-marketingda, tashrif buyuruvchiga uning geografik joylashuviga mos keladigan tarkibnietkazib berish usuli)ko‘rsatkichlarini, tranzaksiyalar bo‘yicha konversiyalash (Transaction Conversion Rate, TCR), mijozlarning bir umrlik qiymati (Customer Lifetime Value, CLTV) va boshqa mijoz ko‘rsatkichlari ko‘paytirishvazifasi quyilgan. “Sof krodsourcing” biznes modelining o‘ziga xos xususiyati ishlab chiqarish funksiyalarini krodsourcerslarga to‘liq yuklashdir. Bu muqarrar ravishda xodimlar sonining qisqarishiga olib keladi. Kompaniyalarda xodimlar soni kamayib, xuquqiy jihatdan kichik biznes sub’ektlari vakili hisoblanadi,shu bilan birga rasmiy ravishda ishga yollash kerak bo‘lmagan yuzlab va hatto minglab odamlarni jalb qilish, ularning ish qobiliyatini saqlab qolish va ta’tilni to‘lash uchun ijtimoiy javobgar bo‘lish shart emas. Bu holat zamonaviy kompaniyalarning rivojlanish tendensiyasi va hatto yirik korporatsiyalarda ham boshqaruv boshqaruvini soddalashtirish va boshqaruv darajalarini qisqartirishga qaratilgan.Kraudsourcing nafaqat tijorat kompaniyalarining biznes modellarini o‘zgartirmoqda. Kelgusida notijorat sohada ham o‘zgarishlar bo‘ladi, bu vaqt va makonda cheklanmagan ochiq jamoalarni tashkil etishga asoslangan mehnatni tashkil etishga o‘tish bilan birga keladi. Masalan, tadqiqot muammolarini hal qilish va ilmiy ishlarni tashkil etishda hamfikr odamlarni jalb qilish orqali kraudsorsing tadqiqotchilar uchun yanada jozibador bo‘lib qoladi. Bu, ayniqsa, ilmiy muammoni hal qilishda turli kasb sohalaridan mutaxassislarni talab qilishda muhimdir.Kraudsorsing funksiya va foydalariKrodsoursingning tabiati va mohiyatini biznes, kraudsorsero‘zi va mamlakat iqtisodiyoti oladigan foyda belgilab beradi. Kroudsorsing loyihalarini amalga oshirayotgan biznes tomonidan olinayotgan iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlar orasida xarajatlarni kamayishi; innovatsion ishlanmalarni rag‘batlantirish; meritokratiya; "olomon" ishtirokida yaratilgan mahsulotga talabning oshishi.Innovatitsion marketing vositalariElektron iqtisodiyot korxonalar uchun tezkor biznes ma’lumotlarini tahlil qilish asosida yangi g‘oyalarni izlash va tezkor aloqa o‘rnatish imkoniyatlarini ochdi, bu esa kompaniyalarga potensial mijozlarning innovatsion extiyojlariga tezda javob berish imkonini berdi. Bu esa yangi bozor turlari shakllanishiga olib keldi: tezkor xabar almashish, Internet-qidiruv, onlayn reklama, onlayn savdo, elektron ta’lim va hk. Internet va axborot texnologiyalarining imkoniyatlari innovatsion mahsulotlarning hayotiy siklini qisqartirdi, bu esa mashhur ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida bozorga smartfonlar, kompyuterlarning yangi modellarini, yangi mobil ilovalarni, yangi kompyuter o‘yinlarini olib chiqish bo‘yicha raqobatni ko‘chayishiga olib keldi. Internet paydo bo‘lganidan beri amaliyot elektron iqtisodiyotning eng ilg‘or marketing vositalarini qo‘llash yo‘lidan bordi va xarajatlarni pasaytirishga olib keladigan yangi biznes texnologiyalarini joriy etish samaradorligini isbotladi. Bularning barchasi internetda loyihalar,tovarlar va xizmatlarni targ‘ib qilish uchun innovatsion marketing vositasi sifatida kroudsorsing va kraudfanding texnologiyalaridan foydalanishga imkon berdi. Wikipedia, Linux, Procter&Gamble, BBC, Nike, Best Buy, DuPont, MySpace, Starbucks va boshqalar o‘zlarining biznes modellariga kroudsorsing texnologiyalarini muvaffaqiyatli kiritmoqdalar. Ommaviy ixtisoslashtirilgan krodsourcing platformalari orasida YourEncore, InnoCentive, eBird, Flickrfoto xizmati, YouTube video-xosting xizmati, iStock photofoto banki, Austrosurf.com veb-sayti va boshqalar mavjud. Shunday qilib, dasturga kiritilgan barcha o‘zgartirishlar, yangilanishlar va yaxshilanishlar ommaviydir va Linuxtarmog‘ining barcha ishtirokchilari uchun bepuldir.Google, IBM, US Postal Service va Conoco kabi yuzlab global kompaniyalar ochiq Linuxtarmog‘iga qo‘shilib, tobora kengayib boradigan dasturchilar va foydalanuvchilar hamjamiyatining bir qismiga aylandi. Massachusets texnologiya instituti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, Vikipediya maqolasiga tasodifan kiritilgan xato o‘rtacha 1,7 daqiqadan so‘ng tuzatiladi. Bunday natijalarga faqat cheksiz "olomon" imkoniyatlaridan foydalanish orqali erishish mumkin.Kraudsorsing texnologiyalari kelajakning texnologiyasi degan xulosa shubhasizdir, shu bilan birga krodsoursing instituti kraudsorser yo‘lini tanlaganlar uchun ishsizlik va ijtimoiy himoyasizlik muammosini keltirib chiqaradimi degan muhim savolga javob berish uchun ko‘plab ilmiy muammolar hal qilinishi kerak (2007 yil boshida Vikipediyada atigi 5 nafar xodim ishlagan. «Britanika» ensiklopediyani yozishda 4000 ta haq to‘lanadigan mualliflar va 100 ga yaqin muharrirlar ishtirok etgan24). Bu esa makroiqtisodchilar uchun vazifadir. Bugungi rahbarlar uchun bitta narsa ayon bo‘lishi kerak: kompaniyalarga tijorat kuchini oshirishga imkon beradigan barcha innovatsion marketing vositalari biznes hamjamiyati tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi va amaliyotga o‘tkaziladi.