Raximov Otabek Tekshirdi: Delov To’lqin Toshkent – 2023 Reja

2.Idrok va unung xususiyatlari (Tushunchalar tahlili, T-jadval sxemasi usullari asosida)

1. Idrokning murakkabligi. Sezgilar oddiy elementar psixik jarayondir. Idrok esa sezgilarga qaraganda murakkab psixik jarayon hisoblanadi. Idrokning murakkabligi quyidagilarda ifodalanadi: Har bir idrok tarkibiga ayni vaqtda bir necha sezgi kiradi. Masalan, qovunni idrok qilish. Bunda quyidagi sezgilar ishtirok etadi qovunning shakli va rangini aks etgiruvchi ko'rish sezgisi, hidini aks ettiruvchi hid sezgisi, mazasinn aks ettiruvchi ta'm sezgisi, harakatni aks etgiruvchi teri sezgisi va boshqalar. Bu sezgilar taxlil yordamida ajratib olinadi va idrokning reseptiv tomonini tashkil etadi. Ular ishtirokida narsaning barcha xossalari bir butun holda aks ettiriladi.

Idrokning xossalari
2. Idrokda ob'yekt va fon.
Odamga juda ko'p narsa va hodisalar ta'sir qilib turadi. Bular shunday ko'p xossalariga egaki, xatto odam bir vaqtning o'zida ularga javob reaksiyasi qaytara olmaydi. Odam ko'p sonli qo'zg'ovchilardan faqat ayrimlarini aniq va yangilangan holda ajratib oladi. Shu ajratib narsa-hodisalar esa fon sanaladi, Masalan o'qituvchi bir darsda bir necha o'quvchilardan so'raydi. Har safar so'ralayotgan turadi. Chaqirilgan o'quvchi uning javobi hatti-harakati idrok ob'yekti hisoblanadi. Boshqa o'quvchilar faoliyati idrok foni bo'lib qoladi. Idrok foniga qolgan o'quvchi javob berish uchun chaqirilib qolsa idrok ob'yektiga aylanadi va aksincha. Demak idrok ob'yekti va foni dinamik harakterga ega bo'lib, doimo o'zgarib turadi. Ob'yekt va fonning dinamik bosh miya katta yarim sharlari po'stida vujudga keladigan optimal qo'zg'alish duchorining almashinishi bilan taqozo etiladigan diqqatining bir ob'yektdan boshqa ob'yektga o'tishi bilan izohlanadi. Idrok fonidan ob'yektni ajratishning psixologik qonuniyatlarini ikkilangan tasvirlar, lederlar, predmet konturlarini ajratish kabilarda aniq ko'rish mumkin. Juda ko'p hollarda ob'yektni fondan tez va aniq ajratib idrok qilish uchun uni alohida rang, shakl va boshqa belgilar bilan ta'kidlab quyiladi. Masalan: transport belgilari, temir yo'l ishchilari maxsus to'q, sariq rangli kiyim kiyadilar va boshqalar.
Idrokning konstantligi.
Idrok qilinadigan ob'yektlar idrok qiluvchiga nisbatan ko'p xil sharoitlarga ega. Ularning turgan joyi, masofasi,fazodagi holati, yoritilganlik darajasi cheksiz har xil bo'ladi.Lekin predmetlarni shakli, xajmi va rang jixatiga nisbatan doimiylikda idrok qilamiz. Narsa-hodisalarni idrok qilish sharoiti o'zgarsayu, ulardan hosil bo'lgan obrazlarning o'z holicha saqlanib qolishi idrokning konstantligi deyiladi. Ko'rish idroklarida masofa, rang shakl, hajm konstantliklari ro'y beradi. Masalan; qalamni 20 sm va 1 m masofadan idrok qilish, doskani 1 m va 10 m, masofadaya idrok qilish, oq kog'oz yoki oq bo'rni quyoshda, xona ichida, karidorda ham oq idrok qilinadi. Konstantlik hodisasida odam narsalarni ko'z ro'parasiga tushgan suratiga aynan muvofiq ko'rmaydi, balki ular haqiqatdan mavjud bo'lsa shunday ko'radi. Bu kishining tajribasi, amaliy faoliyati jarayonida vujudga keladin.

Illyuzia va gallyusinasiya

Bazi hollarda narsalar noto'g'ri idrok qilinadi. Narsalarni ana shunday noto'g'ri idrok qilishni sellyuziya deyiladi. Masalan: Aristotel illyuziyasida. Sergeley aynan bir xil bo'lgan 1 kg tarozi toshi 1 kg og'irrok idrok qilinadi. Sellyuziya hodisasi ayniqsa geometrik figuralarni idrok qilishda ko'p uchraydi: Idrok qilib turgaya shaxs psixikasida ro'y beradigan o'zgarishlar ham illyuziya hodisasini paydo qilishi mumkin. Masalan: o'rmondagi to'nkani biror yirtqich hayvon deb idrok qilish. Sellyuziyalar hosil bo'lishining sabablari bor. Chunonchi Aristotel illyuziyasida hajmi katta narsaga ko'proq o'rganib qolgan. Geometrik figuralarda qo'shimcha chiziqlar tatsir etadi. Ko'ruv illyuziyalari amaliy ishlarda katta ahamiyatga ega. Chunonchi harbiy ishlarda texnika joyni niqoblash shunga asoslanadi. Sellyuziyadan gallyusinasiyani farqlash lozim.
3.Tafakkurni diagnostika qilish metodlari.(Rubik kubiklari, Raven matritsasi)

Tafakkurni haqli ravishda inson bilimining toji deb atash mumkin. Bu o'z maqsadlari, motivlari, operatsion funktsiyalari va natijalari bilan aqliy faoliyatdir. Uni turli yo'llar bilan tavsiflash mumkin: axborotni assimilyatsiya qilish va qayta ishlashning eng yuqori darajasi va voqelik ob'ektlari o'rtasida sababiy munosabatlarni o'rnatish, ob'ektlar va hodisalarning aniq xususiyatlarini namoyish etish jarayoni sifatida, demak, atrofdagi voqelik haqidagi g'oyalarni shakllantirish va dunyoni bilish jarayoni sifatida. doimiy ravishda bagaj kontseptsiyalari va ular haqidagi g'oyalarni to'ldirish to'g'risida.

Ammo qanday bo'lishidan qat'i nazar, insonning tafakkuri qanchalik yaxshilangan bo'lsa, u tashqi dunyo va boshqa odamlar bilan ta'sirchanroq munosabatda bo'lishi, hodisalarni va haqiqatlarni o'rganishi, bilishi, tushunishi mumkin. Tafakkur inson tug'ilishidanoq shakllanadi, ammo hayot sharoitlari har doim ham shunday rivojlanib boravermaydi. Ko'pincha shunday bo'ladiki, bir bosqichga chiqib, rivojlanish sekinlashadi. Biroq, har birimiz, boshqalar qatori, bu jarayonga ta'sir o'tkaza olamiz. Boshqacha aytganda, hamma qobiliyatlidir
fikrimizni rivojlantirish uchun va bu qanday amalga oshirilganligi haqida ushbu maqolada gaplashamiz.
Ammo asosiy materialga murojaat qilishdan oldin, odatda fikrlashning o'zi haqida bir necha so'z aytilishi kerak. Umuman olganda, mutaxassislar tomonidan ko'proq va ko'prog'idan ko'proq o'rganiladigan uning asosiy turlari mavjud:
Vizual-majoziy tafakkur yordamida voqelik obrazlarga aylanadi, oddiy hodisalar va narsalar yangi xususiyatlarga ega bo'ladi. Bu amaliy harakatlarga murojaat qilmasdan, muammolar va vazifalarni vizual hal qilishni o'z ichiga oladi. Miyaning o'ng yarim shari uning rivojlanishi uchun javobgardir. Vizual-majoziy fikrlashni xayol bilan aralashtirib yubormaslik kerak, chunki u xayoliy yoki ixtiro qilinmagan haqiqiy ob'ektlar, harakatlar va jarayonlarga asoslanadi.
Kattalar va bolalarda vizual-majoziy fikrlashni xuddi shu usulda rivojlantirishingiz mumkin. Mana yaxshi mashqlar:
Bugungi kunda siz suhbatlashgan bir nechta odamlarni eslang va kiyimlari, poyabzallari, soch turmagi, tashqi ko'rinishi va hokazolarni batafsil taqdim eting.
Bitta atamadan, uchta fe'l va sifatlardan atigi ikkita ot, "muvaffaqiyat", "boylik" va "go'zallik" so'zlarini tasvirlaydi.
Bir nechta fikrli tajribalarni o'tkazing: uy hayvoningizning quloqlarini yoki, masalan, filni tasavvur qiling, kiraverishingizdagi kvartiralarning sonini hisoblang va ular uyda qanday joylashganligini tasavvur qiling va endi inglizcha "N" harfini 90 darajaga aylantiring va undan nima chiqqanini aniqlang. .
Quyidagi ob'ektlar va hodisalarni so'z bilan ta'riflang: uchib ketayotgan oqqush, chaqmoqli chaqmoq, sizning kvartirangizning oshxonasi, chaqmoq lampochkasi, qarag'ay o'rmoni.
Mantiqiy fikrlash - bu odamning ketma-ket va qarama-qarshiliksiz fikrlash va fikrlash qobiliyatining asosidir. Bu ko'pgina hayotiy vaziyatlarda zarur: odatiy suhbatlar va xaridlardan tortib turli muammolarni echishga va aql-idrokni rivojlantirishga qadar. Fikrlashning bu turi har qanday hodisani asoslashni muvaffaqiyatli izlashga, atrofimizdagi dunyoni mazmunli baholashga va nutq va hukmlarning vakolatli qurilishiga yordam beradi. Bu holatda asosiy vazifa uning turli tomonlarini tahlil qilish uchun asos bilan aks ettirish mavzusi to'g'risida aniq bilimlarni olishdir.
Mantiqiy tafakkurni rivojlantirish bo'yicha tavsiyalar orasida mantiqiy muammolarning echimini ajratib ko'rsatish mumkin (va bu bolalar va kattalardagi xotira va e'tiborni mukammal o'rgatish), IQ uchun testlardan o'tish, mantiqiy o'yinlar, o'z-o'zini o'qitish, kitob o'qish (ayniqsa detektiv hikoyalar), nizolarni boshqarish va boshqalar. sezgi tayyorlash