Real iqtisodiy o‘sish tahlilida iqtisodiy dinamikani
Download 32.5 Kb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liqIqtisodiy O\'sish Juraev Sultonbek
|
Real iqtisodiy o‘sish tahlilida iqtisodiy dinamikani aniqlovchi omillar, tarmoqlar va takror ishlab chiqarish proporsiyasi Bajardi: Juraev Sultonbek 14gu-20 guruh talabasi. Reja 1.Real iqtisodiy o‘sish tahlilida o‘qitish predmeti iqtisodiy dinamikasi. 2. Tovar ishlab chiqarishni ommoviy o‘zlashtirish jarayoni. 3. Iqtisodiy o‘sishni hisoblashning u yoki bu uslubini qo‘llash Real iqtisodiy o‘sish tahlilida o‘qitish predmeti iqtisodiy dinamikani aniqlovchi omillargina emas, shuningdek tarmoqlar va takror ishlab chiqarish proporsiyasining o‘zgarishi, iqtisodiy o‘sish jarayonidagi institutsional tuzilmalar transformatsiyasi, o‘sish sur’atlarini to‘xtatib turish yoki rag‘batlantirish bo‘yicha davlat siyosati, real ishlab chiqarish potensial ishlab chiqarish hajmidan ortda qolishi sabablari va boshqalar ham bo‘lishi mumkin. Real iqtisodiy o‘sish mohiyati iqtisodiyotni asosiy ziddiyatlaming yangi darajasida qayta tiklash va ruxsat berishdan iborat: ishlab chiqarish resurslarining cheklanganligi va jamiyat ehtiyojlarining cheklanmaganligi o‘rtasida. Bu qarama- qarshilik ikki asosiy usulda bo‘ladi: - ishlab chiqarish quvvatining oshishi hisobiga; - ishlab chiqarish quvvati va jamiyat ehtiyojlari rivojlanishiga ega bo‘lgan samarali foydalanish hisobiga. Biroq bu jarayonda har bir yangi bosqichda ishlab chiqarish imkoniyatlari kengayishidagi rivojlanishda barcha jamiyat ehtiyojlari qondirilmaydi. Jamiyat ehtiyojlari ishlab chiqarish resurslariga munosabatda doimo birinchi bo‘lsa - da, bu ehtiyojlami qondiruvchi ishlab chiqarish mahsulotlari ma’lum mamlakatning ishlab chiqaruvchilari yoki import mahsulotlari vositalari o‘zlashtirilganda vujudga keladi. Buni shu bilan tushuntirish mumkinki, ehtiyojlaming vujudga kelishi qadam - baqadam ommaviy tus oladi va ishlab chiqarishning uzluksiz rivojlanishini nazarda tutadi. Ishlab chiqarish imkoniyatlarining rivojlanishi jamiyat ehtiyojlari o‘sishi miqdori bilangina emas, ulaming tuzilmasida bir ehtiyoj ulushining ortishi va boshqasining ulushi pasayishi bilan shartlanadi. Ishlab chiqarish resurslari va ishlab chiqarish tuzilmasi, qoidaga muvofiq ehtiyojlar tuzilmasi kabi tez o‘zgarishi mumkin emas. Mahsulot yoki xizmatga yangi ehtiyoj tug‘ilishi uchun uning bir vaqtda ishlab chiqarishni o‘zlashtirish va bozorda iste’molchilar talablariga mos, to‘lash qobiliyatiga ega o‘z sifati va narxi bilan ular talabiga javob beradigan yangi mahsulotning paydo bo‘lishi dalili yetarli. Iqtisodiyotda iqtisodiy o‘sishning yuzaga kelishi shakllari izohida ikki asosiy yondashuv mavjud. Ulardan keng tarqalgani iqtisodiy o‘sishni YAIM (MD) real hajmi o‘sish sur’ati yoki bu ko‘rsatkichlami aholi ehtiyoji hisobida oshirish sur’ati bilan o‘lchanadigan aniq vaqtda milliy iqtisodiyot rivojlanishining jami tavsifi bilan tushunish hisoblanadi. Shu bilan birga ma’lum tovar ishlab chiqarishni ommoviy o‘zlashtirish uchun ma’lum muddat zarur. Ishlab chiqaruvchilar ortda qolishni kamaytirishgagina erishishlari mumkin, lekin uni butunlay eskirtira olmaydilar. Bundan kelib chiqadiki, iqtisodiyot asosiy subyektlarining iqtisodiy o‘sishi tomon intilishi jamiyatda qanday rivojlanish darajasiga erishilganga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud boMadi. Biroq ishlab chiqarish real shartlari o‘sish salohiyatini amalga oshirishda har doim ham yo‘l qo‘ymaydi. Bunday sharoitlarda dipressiya yoki xuddi ichki iqtisodiy omillar kabi milliy iqtisodiyotga munosabatdagi ichki omillar (masalan, urushlar, ichki va xalqaro siyosatdagi o‘zgarish va boshqalar) bilan izohlanishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy tanazzul boshlanadi. Iqtisodiy o‘sishni hisoblashning u yoki bu uslubini qo‘llash zarurati, odatda tadqiqot masalalari bilan bog‘liq. Iqtisodiy o‘sishni hisoblashning birinchi usuli, odatda, mamlakatning iqtisodiy salohiyati kengayish sur’atlarini baholashda qo‘llaniladi, ikkinchisidan esa aholining qulay sharoiti dinamikasi tahlilida yoki turli hududlar va mamlakatlarning hayotiylik darajasini solishtirishda foydalaniladi. Hozirgi vaqtda o‘sish nazariyasida ikkinchi hisoblash usuli afzal deb qaraladi. Iqtisodiy o‘sishda real milliy daromad oshishi sur’atlari aholi o‘sishi sur’atlarini oshiradigan milliy iqtisodiyot rivojlanishi nazarda tutiladi. Bu o‘sish muammolarini tashqi kuzatuvchi nuqtai nazaridan emas, mamlakat aholisi pozitsiyasidan turib ko‘rib chiqishni taqozo etadi. Iqtisodiy o‘sishni ishlab chiqarish real hajmining oshish sur’atlari nuqtai nazaridan qarab chiqishda, odatda (aniq va noaniq shaklda) iqtisodiyotda chuqur tuzilmaviy va institutsional o‘zgarishlari yuz bermasligi taxmin qilinadi. Ishlab chiqarish tuzilmasi va institutsional muhit murakkab va o‘zgarmas hisoblanadi. Ta’kidlash kerakki, “uzoq muddatli” va “yuqori uzun” davrlar tushunchalari dinamika nazariyasida iqtisodiy vaqt haqida gap borar ekan, xuddi o‘zining vaqtinchalik masofasi va konseptual yo‘nalish kabi farqlanadi (xodisalar sodir bo‘lish tezligi). “Yuqori uzun” davr o‘zining vaqtinchalik masofasi xodisalari qatorida uzoq muddatli davr va uning an’anaviy tushunchasida qisqa bo‘lishi mumkin. Xususan, bu mamlakatimiz rivojlanishining zamonaviy bosqichida, uning uchun xarakterlidir. Bunday rivojlanish xarakteri tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirda balanslangan va yaxlitlik xususiyatiga ega bo‘lgan iqtisodiy tizim uchun o‘ziga xos. Iqtisodiy o‘sish nazariyasidagi boshqa yondashuv industrial va postindustrial jamiyatni takror ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Bu nazariyalar qachonki, o‘zgarishlarga hokimlik, boshqaruv, infratuzilma obyektlari, iqtisodiyotdagi tuzilmaviy o‘zaro ta’sir va uning tashqi muhit bilan o‘zaro aloqasining asosiy institutlari duch kelganda, “yuqori uzun” davrda iqtisodiy dinamika muammolarini tahlil qiladi. Bunda tuzilmaviy, institutsional va funksional o‘zgarishlar ishlab chiqarish real hajmi tabiiy o‘sish jarayonini aniqlaydigan ishlab chiqarishning tekis ommillari o‘zgarishidan ko‘ra tezroq yuz beradi. Yuqori uzun davrdagi iqtisodiy o‘sish tahlilining ikki asosiy xususiyatini ajratish mumkin: - iqtisodiy o‘sish iqtisod rivojlanishining tashkiliy elementi sifatida qaraladi. U bir tomondan rivojlanishning siklik xarakterini ifodalaydi, ikkinchi tomondan o‘zi pasayish va depressiya davrlariga tayyorlovchi o‘zgarishlar natijasi hisoblanadi. Shuning uchun asosiy e’tibor iqtisodiy o‘sish sur’atlariga emas, balki iqtisodiyotdagi global o‘zgarishlar, barqaror tendensiya va qonunchiliklar va ulaming yangi sifat o‘zgarishlariga qaratiladi. Odatda iqtisodiy o‘sishning quyidagi nazariyalarini farqlaydilar: • iqtisodiy o ‘sishning yangi keynscha nazariyalari; • iqtisodiy o ‘sishning yangi klassik nazariyalari; • iqtisodiy o‘sishning empirik nazariyalari; • endogen o‘sishning yangi nazariyalari. Ushbu yo‘nalishlar doirasida iqtisodiy o‘sishning turli nazariy modellari yaratila boshlangan. Iqtisodiy o‘sish modellari bu tadqiq qilinayotgan iqtisodiy jarayonlaming muhim sabablari va omillarini aniqlash maqsadida grafik va matematik usullar orqali real iqtisodiy jarayonlami abstrakt holda umumlashtirilgan va soddalashtirilgan ifodasi bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun iqtisodiy o‘sish nazariyalarida kapital jamg‘arilishi yuksak darajasini ta’minlaydigan jamg‘armalaming eng maqbul darajasi tadqiq qilinadi. U barqaror va mutanosib o‘sishni ta’minlaydi. Bugungi kunda iqtisodiyotda ikki turdagi iqtisodiy o‘sish modeli: neoklassik va yangi keynschilik maktablari nazariyalari keng tarqalgan. Iqtisodiy o‘sish nazariyasida asosiy o‘rinda tarkibiy qayta qurishda investitsiyalaming o'mi masalasi turadi. Keyns tomonidan iqtisodiy fanda bozor iqtisodiyoti, iqtisodiyotda barqarorlikni kafolatlay olmaydi degan inqilobiy fikr bayon etilgan edi. Iqtisodiyotdagi inqiroziy holatlar va yuqori ishsizlik darajasiga qarshi davlat o‘zining barqarorlashtiruvchi siyosatini olib borishi lozim. Davlatning iqtisodiyotni boshqarishdagi rolidan foydalanmasdan turib, takror ishlab chiqarishning zaruriy makroiqtisodiy nisbatlariga erishish mumkin emas. E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT Download 32.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2