Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- LƏNGĐDĐLMĐŞ AMORTĐZASĐYA
- LĐKVĐDLĐK
- LĐKVĐDLĐK “SPAZM”ASI
- LĐMANDA YÜKLƏRĐN MÖVCUDLUĞU (qalığı)
- LĐMANIN BURAXILIŞ QABĐLĐYYƏTĐ
- LĐMANIN YÜK DÖVRĐYYƏSĐ
- LĐSENZĐYA (“licentia” latın sözü olub hüquq, icazə mənasını daşıyır) – (I)
- . Fərdi lisenziya
- Əlavə lisenziya
- Qaytarılan
- Çarpaz
- LĐSTĐNQ
- LĐZĐNQ
|
LƏĞVETMƏ QALIĞI – ləğv edilməli olan müəssisələrin, bankın
bütün aktivlərinin satışından, borclarının ödənilməsindən və səhmdarlarla hesablaşmalardan sonra
qalan məbləğdir. Adətən, əsasnamədə xüsusi şərtlər olmadığı halda, ləğvetmə qalığı səhmdarların mülkiyyəti sayılır və onlar arasında bölüşdürülür.
kapitalın təkrar istehsalını göstərən parametrlərdən kənarlaşmağa,
olaraq məhsulun (xidmətin) maya dəyərinin azaldılmasına, normativlərlə müqayisədə əsas
əvəz edilməsinin ləngidilməsinə imkan verən metoddur. Əsas
kapitalın amortizasiyasının ləngidilməsi (silinməsi) hüququ və onun həyata keçirilməsi qaydaları qanunvericiliklə müəyyənləşdirilir. Amortizasiyanın ləngidilməsinə uyğun
olaraq, amortizasiya ayırmalarının və əsas kapitalın aşınmasına hesablanan əlavələrin miqdarı
da azalır.
Ləngidilmiş amortizasiya əsasında əsas kapitalın amortizasiyası haqqında müəssisələr tərəfindən hesablanmış məlumatlar, bir qayda olaraq, MHS tələblərinə cavab vermədiyinə görə (MHS-də əsas kapitalın bərpa dəyəri ilə qiymətləndirilməlidir), əsas
kapitalın istehlakının hesablanmasında istifadə edilə bilməz. Bundan əlavə, ləngidilmiş amortizasiya metodundan 01.01.2006-cı il
tarixindən Azərbaycan Respublikasında istifadə edilmir.
– iqtisadiyyatın, qiymətin təsərrüfat subyektlərinin iqtisadi fəaliyyət azadlığının genişləndirilməsi, iqtisadi fəaliyyətə məhdudiyyətlərin ləğv edilməsi, sahibkarlığın azad edilməsidir. Dövlət tərəfindən təyin olunan qiymətlərdən (dövlət qiymətəmələgəlməsi) azad bazar qiymətləri (bazar qiymətəmələgəlməsi) sisteminə keçid qiymətlərin liberallaşdırılmasını adlandırılır.
(London Đnterbank Offer Rate) – London banklararası bazarda müəyyən edilmiş, London bankları tərəfindən, adətən 3-6 aya verilən qısamüddətli kredit (borc) üzrə faiz dərəcəsidir. Ayrı-ayrı hallarda kreditin (borcun) vaxtı bir gecədən 5 ilə kimi də dəyişə bilir. Tez- tez hər bir bank tərəfindən özünün kredit faizlərinin uçot dərəcələrini müəyyən etmək üçün baza dərəcəsi əsas istiqamət kimi istifadə edilir.
LĐDZ-END-LEQZ ” – 1) borc tələbnaməsinin irəli sürülməsi və borcun ödənilməsi arasında ehtiyat yaranması ilə beynəlxalq hesablaşmaların ahəngliliyinin dəyişməsidir. Bu zaman bir əməliyyat sürətlənir, digəri isə gecikir. Razılaşma bağlanan anı ödəniş aparılan andan ayıran vaxt 402
əməliyyatın xarakterindən asılı olaraq dəyişir və valyuta bazarında tələb və təklifin səviyyəsinin dəyişməsinə təsir göstərir. Kapitaldan istifadənin belə metodu təkcə aktiv və passivlər arasındakı nisbətin kifayət qədər çevik idarə olunmasına şərait yaratmır, həm də xarici valyutaların paritetliyinin dəyişməsindən gəlir əldə etməyə imkan verir; 2) sahibkarlar, firmalar tərəfindən xarici iqtisadi, valyuta əməliyyatlarının aparılma üsuludur, mahiyyəti maliyyə səmərəsi əldə etmək məqsədilə pul
hesablaşmalarının aparılması müddətlərində manipulyasiyadan, manevr etməkdən ibarətdir. LĐKVĐDLĐK – 1) a) biznes terminologiyasında firmanın aktivlərinin, qiymətlilərinin nağd pula çevrilməsi qabiliyyəti, aktivlərin sürətlə hərəkət etmə qabiliyyətidir; b) borcalanın öz borc öhdəliklərini vaxtlı-vaxtında yerinə yetirmək qabiliyyətidir; ödəmə
qabiliyyətidir c) bazarın qiymətli kağızları udmaq qabiliyyətidir; mövcud qiymətlər səviyyəsi şəraitində onların əsaslı
dəyişdirilməsi baş
vermədən, satış
tədbirləridir; ç) sözün geniş mənasında səmərəlilik, aktivlikdir. 2 ) təqdim edilmiş öhdəlik və qanuni tələbləri ödəmək üçün müəssisələrin, bankların aktivlərinin tez bir zamanda pula dəyişdirilməsinə imkan verən çeviklik xüsusiyyətidir. Likvid aktivlərə aiddir: fond bazarında tələblə istifadə edilən dövlət qiymətli kağızları, səhmlər, istiqrazlar; banklar tərəfindən maneəsiz (sərbəst) uçota və təkrar uçota qəbul edilən müddətli veksellər; qızıl və qiymətli metallar; sənaye
və ticarət
müəssisələrində tez satıla bilən mal-material qiymətliləri və s.
bazarın
konyunkturasının və bir sıra digər daxili amillərin qəflətən pisləşməsi ilə əlaqədar olaraq, pul vəsaitlərinin müvəqqəti çatışmamasıdır.
(qalığı) - yükləmək və ya boşaltmaq üçün limana gətirilmiş, lakin hesabat dövrünün sonuna qədər müxtəlif səbəblərdən yükləmə boşaltma işləri aparılmamış (göndərilməmiş) idxal, ixrac, kabotaj və tranzit yüklərin qalığıdır. Dənizlə göndərilməsi nəzərdə tutulan yüklər dedikdə gəmilər vasitəsilə göndərilməli olan qalıq yüklərin həcmi hesab olunur. Dəmir yolu ilə göndərilməsi nəzərdə tutulan yüklər
dedikdə dəmir
yolu ilə
göndərilməli olan beynəlxalq tranzit yüklərin və idxal yüklərin həcmi başa düşülür. Digər nəqliyyat vasitələri ilə göndərilməsi nəzərdə tutulan yüklər isə avtomobil və boru kəməri ilə göndərilməli olan qalıq yüklərdir.
- naviqasiyanın müəyyən davamiyyəti müddətində, əmək məhsuldarlığının verilmiş normalarında və yükləmə
işlərinin qabaqcıl texnologiyası şəraitində il ərzində limanın gəmilərə yükləyə və boşalda biləcəyi müəyyən kateqoriyalı yüklərin ən böyük miqdarıdır. Limanın buraxılış qabiliyyətini müəyyən etmək üçün hesablanmış kəmiyyət, körpünün sutka ərzində yük buraxma qabiliyyəti hesab edilir ki, bu da yükləmə maşınlarının sayından, onların məhsuldarlığından, normalarda nəzərdə tutulmayan köməkçi işlərə və texnoloji əməliyyatlara vaxt sərfini və meteoroloji şəraiti nəzərə almaqla
işin gündəlik davamiyyət müddətindən asılıdır. Buraxılış qabiliyyəti sahil və reyd
körpülərinin illik
buraxılış qabiliyyətlərinin cəmi kimi müəyyən olunur.
mənsubiyyətindən (bayrağından) asılı olmayaraq, bütün gəmilər vasitəsilə müəyyən vaxt ərzində bir limandan göndərilmiş və limana daxil olmuş yüklərin tonla
həcmidir. Limanın
yük dövriyyəsinə liman körpüsündən keçən yüklərin həcmi, reyddə bir gəmidən digərinə yüklənən- boşaldılan, həmçinin müştərilərin körpülərində yüklənən-boşaldılan yüklərin həcmi daxil edilir.
(“licentia” latın sözü olub hüquq, icazə mənasını daşıyır) – (I) - 1) xarici ticarət
əməliyyatlarının aparılması üçün səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən verilən icazədir; 2) hər hansı fəaliyyət növü və yaxud ayrı-ayrı əməliyyatlar, məsələn, fərdi tibbi iş, balıq tutulması, heyvanların vurulması və s. üçün səlahiyyətli dövlət orqanları və müstəsna mülkiyyət hüququna malik olan sahibkarlar tərəfindən verilən icazədir; 3) lisenziyalı- sahibkara bu və ya digər sənaye mülkiyyətindən (ixtira, əmtəə nişanı, sənaye nümunəsi və s.) və yaxud nou-haudan istifadə üçün maraqlı şəxsə (lisenziya alana) müəyyən
şərtlər və
razılaşdırılmış ödənişlər əsasında müstəsna hüquqların verilməsidir. Hüquqların verilməsi lisenziya müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir. Sənaye mülkiyyəti obyekti və nou-hau müqavilənin mövzusu olur. Lisenziya alana verilən hüququn xarakteri və həcminə görə, tam, müstəsna, fərdi və qeyri- müstəsna olmayan lisenziyalar fərqləndirilir. Tam
Müqaviləyə uyğun olaraq, lisenziya verən (patent sahibi) lisenziya alana mühafizə sənədinin qalan bütün fəaliyyət müddətində ixtiradan tam istifadə 403
olunmasına dair mövcud olan bütün hüquqları verir. Patentin satılmasından fərqli olaraq, tam lisenziya verilən halda patentə sahiblik hüququ lisenziya verənə məxsus olur. Patent satılan halda isə, patentə sahiblik və onun üzərindəki bütün hüquqlar patent alana keçir. Müstəsna lisenziya lisenziya alana müəyyənləşdirilmiş vaxt ərzində, müəyyən bazarda ona verilmiş icazəyə uyğun gələn hüquq çərçivəsində fəaliyyət göstərməyə imkan verir. Bununla yanaşı, lisenziya verən mövcud ərazidə və verilmiş vaxtda lisenziya mövzusundan istifadə etmək, həmçinin lisenziyanı başqasına vermək hüququna malik olmur. Fərdi
yalnız bir lisenziya alana verilir və bu halda lisenziya verən ixtira və digər elmi-texniki nailiyyət və xidmətlərdən istifadə etmək
hüququnu özündə saxlayır. Qeyri - müstəsna (sadə) lisenziya hallarında lisenziya alana adi istifadə hüququ verilir və bu, üçüncü şəxsin iştirak etmək hüququnu istisna etmir. Lisenziya mövzusunun hüquqi mühafizəsi baxımından lisenziyanın iki növü vardır: patentli lisenziya - onun vasitəsilə patentlə mühafizə edilən sənaye mülkiyyəti obyektlərinin istifadə hüququnun verilməsi təmin edilir və pulsuz
Verilmə üsuluna və istifadə şərtlərinə görə, lisenziyalar xalis, əlavə, qaytarılan, çarpazlaşan (qarşılıqlı), məcburi, açıq, vacib və sublisenziya formalarına bölünür. Əgər kommersiya sövdələşmələrinin məqsədi ticarət sövdələşmələri ilə
deyil, müstəqil lisenziya müqaviləsi çərçivəsində hesab edilirsə, sənaye mülkiyyətli obyektlərindən istifadə hüququ verən digər lisenziya xalis hesab edilir. Xalis lisenziya ilə ticarət çox vaxt lisenziyanın tətbiqi və istifadə edilməsi üçün
zəruri olan
avadanlıq, komplektləşdirici hissələr, xammal
və materialların göndərilməsi ilə müşahidə olunur. Əlavə lisenziya sənaye
mülkiyyətli obyektlərindən istifadə hüququnun lisenziya formasında verilməsini digər kommersiya (komplektləşdirici avadanlıqların göndərilməsi, podrat işləri, mühəndis xidmətləri, texniki yardımların göstərilməsi, istehsal kooperasiyaları, birgə
müəssisələrin yaradılması və s.)
sövdələşmələrinin tərkibində nəzərdə tutur. Belə razılaşmalarda lisenziyanın mövzusu köməkçi, əlavə rol oynayır, onların verilməsi ya əsas lisenziya sövdələşməsinə əlavə hesab edilən lisenziya müqaviləsi çərçivəsində, yaxud da bu sövdələşmələr üzrə müqavilələrin ayrı-ayrı bölmələri şəklində həyata keçirilir. Qaytarılan lisenziya lisenziya verənə əsas
lisenziya müqaviləsi üzrə lisenziya alan tərəfindən alınmış ilkin biliklər əsasında işlənmiş texnika və texnologiya obyektlərindən istifadə hüquqlarının verilməsini nəzərdə tutur. Çarpaz (qarşılıqlı)
(kross-lisenziya) müxtəlif patent
sahibləri tərəfindən patent hüququnun bir-birinə qarşılıqlı verilməsini göstərir. Bu, onların bir- birinin hüququnu pozmadan istehsal və ya kommersiya fəaliyyətini həyata
keçirə bilmədikləri vaxt baş verir. Məcburi lisenziya patent sahibləri tərəfindən öz işləməsini uzun müddət istifadə etmədiyi və yaxud kifayət qədər istifadə etmədiyi, habelə lisenziyanı satmaqdan imtina
etdiyi hallarda, səlahiyyətli dövlət
orqanları tərəfindən maraqlı şəxslərə patentləşdirilmiş ixtiralardan, faydalı modellərdən və yaxud sənaye nümunələrindən istifadə etməyə hüquq verən icazədir. Bu orqanlar tərəfindən patentdən istifadə şərtləri və lisenziyanın bazar qiymətlərindən az olmamaqla, lisenziya haqqının ödənilməsi müəyyənləşdirilir. Açıq lisenziya vasitəsilə patent
sahibi tərəfindən patent təşkilatına lisenziyanı istənilən maraqlı şəxsə satmağa hazır olduğu barədə verilən rəsmi ərizə əsasında sənaye mülkiyyəti obyektindən istifadə hüququ verilir. Vacib lisenziya vasitəsilə ölkənin müdafiəsi və milli təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə, patent sahibinin razılığı olmadan, hökumətin qərarı ilə
sənaye mülkiyyəti obyektlərdən istifadəyə hüquq verilir. Sublisenziya vasitəsilə lisenziya verənin razılığı əsasında lisenziya alan
tərəfindən sənaye
mülkiyyətli obyektlərindən istifadə hüququnun üçüncü şəxsə verilməsi həyata keçirilir. Bu məsələnin həlli lisenziya verənlə lisenziya alan arasında imzalanmış əsas müqavilədə öz əksini tapmalıdır. Mövzunun işlənmə və istehsalat mənimsənilməsi (istifadəsi) səviyyəsində aşağıdakı lisenziya formaları fərqləndirilir: layihə, sxem, elmi hesabat, metodika, düstur və s. şəklində verilməsi mümkün
olan nəzəri
işləmələr, ideyalar, laboratoriya tədqiqatlarının nəticələri; konstruktor sənədləri, nümunələr, modellər və s. şəklində verilən hər hansı bir yeniliyin texniki həlli; düzəldilmiş (sazlanmış) texnoloji prosesi nəzərdə tutan və lisenziya alana qısa müddət ərzində lisenziya mövzusunun tətbiqini və zəruri texniki- iqtisadi göstəricilərin əldə olunmasını təmin edən istehsalatda mənimsənilmiş yeniliklər. Statistika sənaye
mülkiyyəti obyektlərinin mübadiləsi üçün lisenziyanın kəmiyyət və keyfiyyət xüsusiyyətlərini öyrənir. Dəyər göstəriciləri lisenziyaya görə müxtəlif növ ödənişləri, o cümlədən royaltini (hazır məhsul buraxılışına başlanan vaxtdan, ya satışdan daxil olan məbləğdən faiz formasında ayırmalar kimi və lisenziya üzrə istehsal olunan məhsul vahidinə görə yığım formasında lisenziya müqaviləsinin
404
fəaliyyət göstərdiyi müddətdə lisenziya haqqının ödənilməsi), pauşal (ümumi) ödənişi (əvvəlcədən müəyyən edilmiş məbləğdə birdəfəlik və yaxud hissə-hissə ödənilən lisenziya haqqı) və s. birləşdirir.
konsessiyalara, patentlərə, ticarət
nişanlarına və
oxşar hüquqlara ümumi investisiyadır. LĐSENZĐYALAŞDIRMA – 1) xarici ticarət əməliyyatlarında sahibkarlıq və
peşəkar fəaliyyətin tənzimlənməsi alətlərindən biridir. Əmtəələrin ixracı və idxalına dair müəyyən növ fəaliyyətin həyata keçirilməsi haqqında səlahiyyətli rəsmi orqanlar tərəfindən icazə verilməsini nəzərdə tutur; 2) müəyyən şərt daxilində müəyyən əməliyyatların həyata keçirilməsi hüququ verən icazənin verilməsidir; bir şəxs tərəfindən digər şəxsə qonorar və ya lisenziya ödəməsi əvəzində hüquq verilməsidir. Lisenziyalaşdırma, lisenziyaların verilməsi, lisenziyaların olduğunu təsdiq edən sənədlərin yenidən rəsmiləşdirilməsi, lisenziyaların fəaliyyətinin dayandırılması və ya ləğv edilməsi ilə əlaqədar həyata keçirilən tədbirlərdir.
– ticarət birjalarına qiymətli kağızların seçilməsi və buraxılışının fond birjaları tərəfindən tənzimlənməsi üsuludur. Əgər buraxılmış qiymətli kağızlar birjada qeydiyyatdan keçmişdirsə, onların alqı-satqı əməliyyatlarını keçirmək mümkün olur. Listinqə daxil edilməmiş səhmlər “piştaxtalarda”, “küçə” bazarlarında satılır.
(ingiliscə “leazing” sözü
icarə deməkdir) - (I) – mülkiyyət hüququ icarəyə verəndə saxlanılmaqla, lizinq alanlar tərəfindən istehsal məqsədləri üçün
istifadə edilən
avadanlığın, texnikanın, nəqliyyat vasitələrinin, istehsal təyinatlı tikililərin orta və uzun müddətə icarəyə götürülməsidir. Lizinq ənənəvi bank kreditləşdirməsinə və fərdi
maliyyə ehtiyatlarından istifadəyə alternativ olan, kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsinin xüsusi formasıdır. Lizinq əsasında icarə həm bahalı avadanlıqlara (neftçıxarma avadanlıqlarına, nəqliyyat vasitələrinə və s.), həm də nisbətən ucuz olan idarə avadanlıqlarına və mürəkkəb olmayan texniki
vasitələrə münasibətdə əlverişlidir. Lizinqin əsas formaları - maliyyə və əməliyyat lizinqlərdir. Maliyyə lizinqi icarə dövrü ərzində icarə
haqqının, avadanlıqların amortizasiya məbləğinin və icarə verənin gəlirinin maksimum ödənməsini nəzərdə tutan razılaşmadır. Belə razılaşma başa çatdıqdan sonra icarəyə götürən icarə götürdüyü obyekti icarəyə verənə qaytara bilər, bu avadanlığın icarəyə götürülməsinə dair yeni razılaşma bağlaya bilər, lizinq obyektini qalıq dəyəri ilə satın ala bilər. Əməliyyat lizinqində razılaşma müddəti lizinq obyektinin amortizasiya müddətindən qısadır. Đcarə vaxtı qurtardıqdan sonra lizinq obyekti sahibinə qaytarıla və yenidən icarəyə verilə bilər. Ölkədaxili lizinqlə yanaşı, müxtəlif formalarda sürətlə inkişaf edən beynəlxalq lizinqlər də mövcuddur: məsələn, xarici icarədarlara mürəkkəb avadanlıqların, gəmilərin, təyyarələrin icarəyə verilməsi; xaricdən alınmış bahalı maşın və avadanlıqların ölkə daxilindəki firmalara icarəyə verilməsi. Maşın və avadanlıqların ixracının icarə forması hər iki tərəf üçün iqtisadi fayda (mənfəət) yaradır: icarəyə götürən böyük məbləğdə ilkin kapital qoymadan bahalı texnikadan istifadə etmək imkanı əldə edir və icarə haqqını icarə götürdüyü maşın və avadanlıqların istismarından əldə etdiyi gəlirə uyğun olaraq ödəyir; sifarişçilərinin ödəmə qabiliyyəti olmadıqda, icarəyə verən ehtimal olunan itki riskini nisbətən azaltmaqla satışını genişləndirir. Lizinq çox mürəkkəb əməliyyat sayılır. Onun tətbiqi texniki xidmət bazasının yaradılmasını, yerli kadrların hazırlanmasına kapital qoyuluşunu, həmçinin kreditlər verilməsini tələb edir. Lizinqlə həm istehsalçı-firmalar, həm də ixtisaslaşmış firmalar məşğul olurlar; həmçinin lizinq bankları da bu əməliyyatlarda fəal iştirak edirlər. Lizinq müqavilələrində çox vaxt icarə müddəti başa çatdıqdan sonra, icarə edənin icarə etdiyi maşın və avadanlıqları satın almasına dair hüquq və vəzifələri nəzərdə tutulur; icarəyə verilmiş mallara (maşın və avadanlıqlara) mülkiyyət hüququnun saxlanması, tərəflərin texniki xidmət, istismar və s. üzrə vəzifələri qeyd edilir. Baza dövrünün müəyyən edilməsi müqavilələrin şərti sayılır ki, bu müddət ərzində də tərəflərin müqaviləni pozmaq hüquqları olmur.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|